Kumtim “Larmiteti sistilistikor, mesazhimi dukuri gjallësore në formim individualiteti”                

Patrick Sammut Malta

Zëvendpresident i Lidhjes së Poetëve Maltezë I.W.A

 Mars 2009

Unë dua të them se ishte një surprizë, po gjithashtu një privilegj për mua, të jem pjesë e Simpoziumit Ndërkombëtar duke qenë se më kërkohet  të përgatit një kumtesë rreth diversitetit stilistikor, një fenomen i  të jetuarit duke konturuar individualitetin. E para gjë që më erdhi në mendje time ishte se subjekti, tema,  ishte gjithashtu  e madhe  dhe e gjerë për ta trajtuar, në më pak se në një hapësirë të kufizuar…Në këtë mënyrë, unë, menjëherë, mendova të kërkoja ndihmën e disa poetëve dhe miqve të mi, me të cilët unë kryej korrespodenca rregullisht, përmes postës elektronike dhe postës tradicionale për të më dhënë mua  reagimet  personale në lidhje me  trajtesën e temës aktuale.

Një nga përgjigjet e para ishte Teresinka Pereira, braziliania – αmerikane, poete edhe presidente e  e I.WA, Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Poetëve  Ndërkombëtarë dhe e Kongresit Ndërkombëtar të Shoqatës së Kulturës Latine. Në fjalët e saj: “Kur unë jam duke shkruar poezi, preferoj të diversifikoj stilin tim poetik, përveçse   duke përdorur  qendrueshmërinë monotone me një ton të vjetër; duke krijuar vetë “mëshirë” në drejtim të ndjenjave të mia, duke kërkuar pyetje retorike.

Shumëllojshmëria e diversiteti është krijim… Unë gjithashtu përpiqem të zhvilloj poezinë  time me kuptime substanciale, pa përsëritje.  Përdor vargje të shkurtra dhe ato që shkojnë drejt e në pikë, përveçse të marrjes në kohë të lexuesve, duke u mërzitur dhe duke abuzuar me durimin e tyre. Pra unë gjithashtu mendoj se kam një mënyrë të gjatë për të shkuar në drejtim të asaj që është e dëshiruar, stilit ideal…”.

 Pjesërisht ose mjaft përgjigje të ngjashme nga poetesha dhe profesoresha e Lidhjes nga Qendra e Kërkimit  të Studimeve angleze në Universitetin e Hong Kongut,  Agnes Lam, ka vrojtuar : “… Unë e urrej, duke përsëritur vetveten, sepse s’kam durim  dhe kam frikë se do të mërzis lexuesit e mi. Kështu që unë e gjej të vështirë të shkruaj rreth të njëjtës temë. Përderisa  unë mund të gjej një prizëm të ri për të të thënurit e  diçkaje. Kështu tematika ose diversiteti stilistikor mund të më ndihmojë që të mos mërzitem me mënyrën time të të shkruarit tim vetiak.  Më shumë se unë të shkruaj, mendoj se, më e vështira është se, nuk do të jetë e  mërzitshme me mënyrën e të shkruarit tim vetiak; por pastaj këto forca më bëjnë mua të rritem, për mua gjithsesi, deri sa zëri në të shkruarit tim mund të ketë disa thelbe, të cilat nuk ndryshojnë ka një pjesë me ndryshime, ndoshta temat, ndoshta stili, ose ndoshta të dyja bashkë”.

Një përgjigje e menjëherëshme erdhi gjithashtu drejtpërdrejt nga Izraeli.

 Këtë herë nga Ada Aharoni. Ada Aharoni është studiuese, hulumtuese e kulturës së Paqes, shkrimtare, poete, pedagoge dhe themeluese e IFLAC, Forumi Ndërkombëtar për Letërsinë dhe Kulturën  e Paqes e Hulumtim, më saktë mendimi i saj  në lidhje me  diversitetin stilistikor, një fenomen i të jetuarit duke konturuar individualitetin, ishte duke ndjekur: “Pra unë nuk jam vënë në dijeni që individualiteti im ka qenë i konturuar nëpërmjet diversitetit stilistikor, jo nga ana ime dhe kjo jo edhe nga të tjerët …..   

Është e saktë mënyra tjetër rrotull së cilës është individualiteti im, që konturon diversitetin stilistik timin. Karakteri im dhe individualiteti im ka qenë ndikuar  zakonisht nga njerëz, shkrimtarë dhe poetë që unë dua dhe  adhuroj më së shumti për idetë e tyre, mënyrat e tyre të këndvështrimit të jetës, vlerat dhe bujarinë. Dhe përse e quajmë diversitet stilistikor, fenomen i të jetuarit? Unë do të dëshiroja të tërhiqja fjalën “fenomen” për më shumë të shquar dhe për më shumë gjëra  të mahnitshme dhe zhvillime. Gjithmonë ka ekzistuar diversiteti stilistikor në poezi, madje dhe në sonetet dhe poemat e Shekspirit. Kështu unë do ta termizoja këtë diversitet stilistikor faktik dhe jo të përdor as të jetuar, pse as fenomen.

Poetja Nadia Cella Pop nga Rumania u përgjigj në këtë mënyrë:“ Duke filluar me  sesi ne e kuptojmë këtë fjalë stil me origjinën ose prejardhjen greke të saj “stilos” është e barabartë me “bisht pende” dhe “i shkruar”,  gjuha, linguistika pranon  që duhet përdorur vetëm bashkë me mënyrën personale dhe rezultati i këtyre mjeteve me  shkathtësi ose aftësi artistike të krijuesit në pajtim me kredon apo besimin personal. Stili letrar duhet të respektojë disa kërkesa specifike rreth  ndreqjeve ose korrigjimeve qartësisë, pastërtisë, natyrshmërisë, harmonisë, në mënyrë që të ruajë muzikalitetin dhe shprehjen e vet punës. Veçanërisht në poezi, ku stilet e stolisura ndodhen në vartësi të epiteteve, metaforave, antitezave, alegorive e të tjera. Nuk ka vend për paqartësi, dyshime, marrëzi, egërsi, fjalë të ashpra. Mungesa letrare e poetit, paaftësia e  tij (e saj) për të bashkuar imazhe, ndjenja, sense ose  kuptime, në një trajtë koherente, do të krijojnë një strukturë artistike të dobët. Ashtu si Buffon tha një herë: “Stili i veçantë faktikisht nënkupton një nga format  e  një stili të vetëm të domosdoshëm, esencial, të qenësishëm vetëm artistik. Stili është shprehja e pastër e personalitetit dhe trajtat e shumllojshme të profilit të poetit që bëhet për t’u vënë mënjanë vetëm nëse respekton  disa parime cilësore vlerash. Në drejtim të evolucionit estetik të gjuhës, poeti përdor, ai (ajo) mund të nënshtrohet  ose të jetë i varur nëpërmjet talentit, qëllimet e një mesazhi me dashuri për lexuesit, duke fituar vlerën shpirtërore të punës letrare.

Gjithashtu interesant  është  edhe komenti i poetes Th. Ash. Chkr drejtpërdrejt nga Hyderabad INDI: “Poezia ndoshta është gjuha e vetme, e cila është e shprehur nga poetë të ndryshëm, në  gjuhë të ndryshme me   shumllojshmëri dhe ndjenja të gjera,  të cilat vijnë duke u  kufizuar. Gjuha angleze nuk ka përjashtime për këtë”.

Shprehjet ose ndjenjat përmes  mendimit,  që dallon pamje në pamje, pjesa më e madhe e shprehjeve janë të nënkuptueshme në  një shpirt të drejtë që zotëron një shmangie në drejtim të letërsisë dhe është familjare me termat letrare. Dhe në këtë kontekst dhe gjendje fjalët e shkrimtarit të menduara thellë, fjalët e  shkruara të poetit, jo vetëm që duken të ngatërruara (të prira në rrugë të shtrëmbër), por në madhësi shtrirje të  gjerë duken të mashtruara, të prira në rrugë të shtrembër, të hutuara  dhe të ngatërruara për lexuesin. Kështu pra,  ndjenja e “jo të bindurit” zvarritet brenda mendjes së lexuesit dhe diversiteti stilistikor, stili i prezantimit të poetit të shkrimtarit duket e çrregullt, i turbulluar dhe i padallueshëm, aty duke rralluar elementin e interesit në një lexues.

Ngjashmërisht, fenomeni i të jetuarit  ose i të thënurit të disa shkrimeve të shquara nga njerëz të shquar lidhur me shkrimet në individualitetet të tilla,  e cila koha sërish inspiron pjesën e lexuesve për gjenerata e gjenerata. Kjo prirje apo tendencë individuale e veçantë, koha ose motivimi në fund të fundit ndan ose konturon shkrimin e poetit, shkrimtarit të  veçantë për të mbetur një fenomen i të jetuarit, siç mund të jetë i qëndrueshëm duke mbetur pra në kohë drite në rrethe ose cikle letrare.

Poeti dhe piktori Stefen Morris nga Bibg,  Angli, tani duke jetuar në jug të Francës, u shpreh në këtë mënyrë: “Mirë normalisht unë nuk bëj komente rreth asaj  çka njerëzit shkruajnë  rreth punës sime. Është priviligj i kritikut  që unë supozoj të shkruaj se çfarë ajo ose ai ndien. Në të kaluarën kanë qenë  dëmtuese komentet dhe në kohë të tjera unë kam qenë  miklues dhe i kënaqur. Unë e besoj këtë nëpërmjet, kur unë i jam përkushtuar të shkruarit tim dhe aktit tim shumë seriozisht edhe gjithmonë jam përpjekur  për të qenë i ndershëm, i sinqertë dhe kurrë nuk kam limite  të dëmshme  larg, duke ςuar përpara kufinjtë  dhe traditat akademike të të pyeturit. Liria  për ta bërë këtë, për mendimin ose opinionin tim, është vitalisht e rëndësishme për krijuesin artist. Pikat të menduara mbi: diversiteti është krijim, tematikë dhe diversiteti stilistikor ndihmon të lërë mënjanë mërzitjen në lidhje  me të dy së bashku, shkrimtarin dhe lexuesin dhe përfundimisht e ndihmon poetin  nëpërmjet rritjes së individualitetit, i cili konturon diversitetin stilistikor, jo në rrugën tjetër rreth stilit që ka të bëjë me aftësinë artistike  të krijuesit. Në pajtim me kredon e tij personale stili është shprehja e pastër, e qartë e personalitetit dhe  shumëllojshmëria ose ndryshimi i vet konturon profilin e poetit, në poezi. Stili ka të bëjë me metaforat, alegorinë, antitezat, epitetet dhe megjithë pjesën tjetër. Liria është domosdoshmërisht e rëndësishme për krijuesin artist.

Diversiteti Stilistikor dhe individualiteti

Disa shembuj nga poezia bashkëkohore e mbarë botës.

Teresinka Pereira krijon poema të shkurtra me një mesazh të vështirë për t’u harruar. Tematikisht Teresinka Pereira, gjithashtu anëtare e I.W.A, trajton botime të tilla si: dashuria, interneti dhe mungesa e dashurisë, kundërshtim, përballim, qëndresë, mohim, mos pranim,  padrejtësi, mungesa e lirisë, vdekja e radhës ose  vargut, lufta  në Kabul,  mungea e paqes, jeta  një fantazi, sepse jeta  fluturon;  të drejtat e grave dhe fëmijëve të Gazës, lule Borgol. Si njeri dhe poete Teresinka është syhapur se çfarë ndodh në krejt botën, borgol, muri në Det, pashkë, veςanërisht në cepat ose qoshet, ku aty ka pastabilitet, vuajtje, padrejtësi. Ajo është gjithashtu  një njeri i rregullt, që ka udhëtuar shumë dhe ambasadore bote. Kushdo që i merr mesazhet e saj  përmes poezisë, lëshon një zë drejt  më pak shprehjes, drejt mendimeve që për mazhoritetin qëndrojnë të heshtura, të pathëna. Lejon vetëm që ato të shqiptohen me zë të lartë si p.sh. në poemën e saj “Hiroshima 26 gusht 2008”, Teresinka thërret: “Por Bota vëzhgon/ dhe bota nuk do ta lejojë një surprizë, ata ku gjithkund/, bomba atomike kurrë përsëri/ udhëheqës  i botës kurrë përsëri/, Derisa bota në SHBA është britmë kundër gabimit/ zotërimit imperialist dhe lufta, lufta, lufta.

E saj është poezia e protestës, e dënimit të atyre që e përdorin fuqinë në mënyrën e gabuar. Numri i poemave të Teresinkës u janë kushtuar personaliteteve të ndryshme, kryesisht që bashkohen në botën e  Paqes dhe Poezisë: Nelson Mandela, “Homazhe ose nderime” , “Nderime ose homazhe për Pete Seeger, Anna poezia”Mirupafshim”, “Poezi për Jozo Boskovski”. Midis karakteristikave stilistikore të Teresinkës njëra nevojitet për t’u përmendur. Përmbledhja “Luftë”, “Dita  e punës”, “1 Maji, 2008”, 9 poema,  nuk bie në sy dhe “Paralajmërim”, “Dialogu midis teje dhe meje”, poema tjetër, me një përzierje poetike – prozë, shkallë në nivelin stilistikor “Krishtlindje” dhe “Poeti në vdekjen e vargut”, një gjuhë metaforike, e cila është romantike direkte, drejtperdrejt e pastër dhe e sinqertë përshkruese, por, në të njëjtën kohë ekonomike në fjalë drejt mitit. “Tel me gjemba dhe trëndafila” dhe përdorimi i termave jo mesatare. Në  poemën “Hiroshimë, 6 gusht 2008” i referohet presidentit të papërgjegjshëm dhe te “Krishti i Rio De Zhaneiros”, Teresinka shkruan: “Krishti që unë shikoj është punë arti humane,/  ai është  roje i kohës, / prezencë e një trupi të çimentuar, simbol i përkohëshëm i dashurisë, / duke prekur qiellin me krahët e tij të hapura.

Poezia e Teresinkës është plot me pika ςuditëse dhe i saj është vargu ku: “Unë” është shumë më e fuqishme sesa shpata. “Nuk më duhet se unë i konsideroj kriminel dhe vrasës,/ unë mallkoj duart që janë duke marrë jetë (fëmijët e Gazës). Përballë gjithçaje Teresinka Pereira shkruan poezi në të cilën dëshiron të mbrojë diçka, të bëjë të ditur mesazhin.  Stili dhe individualiteti, pena dhe njeriu, si një qenie sociale në rastin e kësaj poete nga Brazili- ShBA shkon dorë më dorë.

Nadja Cella Pop, soditëse dhe vetfilozofike. Kur, unë pyeta poeten rumune rreth temave që ajo shkruan në poezinë e saj, ajo m’u përgjigj se temat ose çështjet e poezisë së saj janë të parashikuara dhe të drejtpërdrejta nga konteplatiniteti (soditja) dhe struktura filozofike në kufijtë e asaj çka ajo personalisht  ndien ndaj ngjarjeve dhe gjendjeve shpirtërore. Temat e saj janë pasuruar nga përvoja e njerëzve të tjerë dhe nga  prapaskena kulturore e gjerë e saj. Në këtë mënyrë librat e saj përmbajnë poema erotike, poema patriotike. Poema me një sens, kuptim mistik, ku intesiteti i ndjenjave drejton edhe poemat e ekzistencës. Ajo ruan duke respektuar estetikat e fjalës. Nadia Cella Pop,  gjithashtu, duke gjurmuar një bazë (ose themel)  koherente (hap rrugën) duke menduar për gjithë tipat e lexuesve, duke i lejuar ata që të shijojnë origjinalitetin  e lirizmit të saj. Duke lexuar poezinë e Nadia Cella Pop është plotësisht një përvojë e saj, është shembëlltyra (gjallëria ose karakteri) shumë e fuqishme dhe në të njëjtin kohë i bukur dhe lirik. Poezia e Nadia Cella Popit është një lojë  në fjalë, në të cilën, kur lexon forcat, fuqitë e saj, lexuesi bërtet: “ Sa  e bukur!” E saj është gjuha, e cila shkon drejtpërdrejt në zemër. E gjitha është e prezantuar në një aureolë të mistertë. Poetja është urë lidhëse  drejt të tashmes, por fantazia e saj udhëton pas dhe përpara ose tutje në kohë, me  qetësi të madhe si me më shumë qetësi që, kur ajo krijon karakterin shumë efektiv, ajo gjithashtu udhëton midis dy pikave ose këndvështrimeve në kohë të përkohëshme të ndryshme që shënojnë limitet e fantazisë së Popit. 

Në një ekstrem bota e  rrënimit, pika ekstreme e korrupsionit dhe në ekstremin tjetër bota, ku drejtojnë fluturat, një botë e pafajshme e paprekur. I saj është zëri në  një rrugë   drejt të tashmes dhe në rrugë të tjera kapërcen limitet e kohës. Shtati i Popit nëpër kohë arrin përmasa, të cilat  tejkalojnë gjithë botët që ne njohim. Në të shkruajturit e poezisë së saj  Nadia Cella Pop bën një përdorim leksikor regjistrash  të ndryshëm të tilla si: natyra, muzika, ngjyrat, emocionet dhe bibla; Kryqi i Krishtit është imazh përsëritës, (përtëritës). Duke lexuar poezinë e Nadia Cella Pop është gjithashtu një udhëtim nga fëmijëria drejt moshës së vjetër me të gjitha ato që janë eksperimentuar midis këtyre të dyjave. Nadia Cella Pop këndon rreth dashurisë, paqes dhe harmonisë përmes fjalës së saj. Në çajin e pasdrekës ajo thotë: Njërëzit  e sjellshëm për t’i bashkuar, harmonia është fjala çelës dhe e gjithë kjo në të thjeshtën  dhe në një gjuhë fluente. Harmonia është gjithashtu është gjeja e përbashkët e jetës dhe e muzikës.

Njeriu dashuron vonë ose transformon vetveten brenda një dashurie pandeistike, ku “unë bashkohet me botën e botës në përjetësi”. Poetja fton lexuesin të reflektojë në të madhin makrokozmos dhe në të voglin mikrokozmos të gjerave, në të mirë dhe në të keq, në të fortë dhe në të dobët, në pushtues dhe të cënueshëm (të dëmtueshëm). Pop shkruan rreth botës, ashtu pa kujtime dhe emocione dhe pa krijimin dhe natyrë e thëna dhe e pathëna. Natyra është parë si një libër i hapur dhe nga ku poetja mëson, reflekton dhe shpreh se çfarë njerëzit në përgjithësi nuk kanë kohë të thonë. Gjeste ose  (veprime) ose gjera të vogla, si të kesh një filxhan kafe në mëngjes ose një lule e frymëzon Popin të shkruajë rreth eksperiencave universale; në këtë mënyrë këto jetohen nga një burrë dhe një grua jo vetëm në Rumani, por gjithkund. Në këtë mënyrë  Popi menaxhon të ndryshojë gjestet brenda fjalës dhe fjalët brenda poezisë. Si…………….. poetja nuk bën të flasë, por na bën të shohim çfarë ne dëshirojmë të harrojmë rreth vetveteve tona. Pop gjithashtu na ndihmon ne të lëvizim (të zhvendosemi) gjithmonë më pranë drejt deshifrimit të totalit. Dhe kjo mundet të ndodhë vetëm nëpërmjet mendimit të pastër dhe shpirtit të virgjër. Dhe kjo na bën ne që të ndiejmë se poezia e saj është një ftesë për të mbetur gjithmonë fëmijë dhe për të vazhduar për të ndjerë nevojën për fabulë (përrallë) legjendë dhe aventurë. Pop gjithashtu shkruan rreth trupit dhe madhështisë së shpirtit. Gjithsesi pjesa e kësaj madhështie i përket gjithashtu poezisë.

Ada Aroni,  si poetja e njohur si ruajtëse , mbrojtëse e ndërgjegjes

Kur unë intervistova Ada Aronin (Αnëtare e Lidhjes së Poetëve të Botës) një nga deklaratat e saj ishte: “Unë mendoj se bota sot është në një nevojë të madhe për ndërgjegje, urtësi dhe dashurinë e poetëve. T.S Eliot kishte të drejtë, kur ai tha që  poetët janë ndërgjegjshmit e  botës. Dhe me gjithë dhunën dhe luftërat që ne kemi në planetin tonë sot, ne fatkeqësisht kemi nevojë ndërgjegje dhe për dashurinë e poetëve për të “riparuar” botën tonë dhe për të qetësuar (zbavitur) mundimin, shqetësimin e njerëzve të këndshëm. Nuk ështe se unë preferoj poezitë me mesazh, por ajo çfarë unë dua të shikoj është shumë poetë bëhen ruajtës, mbrojtës të ndërgjegjshëm  dhe kështu ata do të mund të shkruajnë bukur dhe duke na magjepsur me poemat që të na bëjnë ne njerëz të mirë dhe më shumë të përfshirë, duke ndrequr e përmirësuar morinë e shqetësimeve të planetit, para se ai të fryhet në flake”.

Dëshira kryesore e kësaj poete, e cila vjen prej Izraelit, është shprehur në poemën e saj “Unë dëshiroj që të vras luftën”, kur ajo shkruan: “Unë dëshiroj që të të vras ty, luftë, përjetë, jo si feniks që gjithmonë kthehet pas.” Dhe si mundet kjo ndonjëherë të ndodhë ? Ada gjithashtu ofron  këtë zgjidhje fantastike sesi mund të bësh larg luftës   me luftë: “Të gjithë marshuesit e paqes të botës do të marrin valixhe (kuti, arka) të rënda metali të plotëmbushura me shpenzime nukleare dhe t’i shkarkojnë atom mbi kokën e luftës, arkat, kutitë valixhet) do të pikojnë, si  zakonisht, dhe lufta do të shpërthejë pas, do të tretet në shishen e saj arkaike, së cilës ajo i përket; ne mbyllim (kyçim) tapën e drunjtë). E njëjta zgjidhje  është referuar në poemën “Jo më në luftën tënde…”,

 Si poet dhe kërkues i kulturës së paqes në rastin e stilit të  Adës në poezinë e saj dhe në individualitetin janë fortësisht të lidhur. Vargu i saj dhe karriera  të dyja kanë një objektiv të qartë. Demaskimi i luftës dhe dëshira për ta ndaluar atë njëherë dhe për të gjithë.

E saj është poezia e lidhur me Lindjen e Mesme, (tokë ku ullinjtë, verërat, fiqtë dhe portokallet rriten) dhe lufta, Ajo proteston kundër të dyfishtës, është e dyfishtë (demaskimi, denoncimi): midis Izraelit dhe Palestinës. (i luftës dhe dëshira për ta bërë këtë e stopon njërën për të gjithë……që,midis Izraelit dhe Palestinës) dhe në një kontekst global, kanosje nukleare. Metafora është një mekanizëm i fuqishëm i përdorur në poezinë e Adës, por më e fuqishme  është se   është marrë nga:  Paqja është grua dhe nënë. Paqja është në të vërtetë grua e mbarsur. Paqja është nënë. Dhe rruga  drejt paqes duket të jetë besuar të lihet në dorë të nënave, motrave, vajzave, (Ura e paqes). Motra ime arabe/ na ler ne  të krijojmë) një urë të qëndrueshme./ Nga bota juaj e ullirit te imja,/ nga bota ime e  portokallit te jotja…/ Më se duke zier (valuar ) dhimbjen/ nga  Shiu acid paragjykon/ dhe mban duart e njeriut lart/ të mbushur plot me yje të lira,/ duke vezulluar paqe.

 Bashkë me metaforën, dimensionin kromatik (ngjyror) që është shumë e fortë në poezinë e Adës: Ne nuk mundemi të lyejmë  luftën jeshile, “gjakun e kuq”,  fishek metali “bronzi” i kuqërremtë I skuqur të mbyllim….. prej metali bronzi të kuqërremtë të skuqur, Napalm i artë “lazer” kafaz i errët( i zymtë),

“Pyjet jeshilikë paqësorë”, “kali i bardhë nga Jeruzalemi i artë”, “qielli blu i ndritshëm (i shkëqyeshëm), “lulja e artë e venitur”,  “planeti ynë blu”, “horizonti i argjendtë”, “leshterikë jeshilë dhe të kafejtë”, “bakterina blu”, “sytë kuriozë jeshilë” dhe “toka jeshile”. Në kundërshtime me vdekjen, lufta dhe luftënxitësit, varret, trupat dhe gjaku në të cilat protestat e Adës kundër, domosdoshmërisht poezia e saj është pozitive, një poezi me shpresë te paqja, bashkimi dhe optimizmi.

Tholana Ashok Chakravarthy duke jetuar thjesht dhe duke menduar shumë. Unë jam i sigurt se duke ndjekur deklaratën (pohimin) nga Tholana Ashok Chakravarthy (Anëtare e Lidhjes së Poetëve të Botës) do të ndihmoj për të kuptuar më mirë poezinë e saj: “Koncepti i të bashkuarit të artit me poezinë do të bashkohen të gjitha klasat (shtresat) e njerëzve pavarësisht për nga mosha, kasta, besimi, raca dhe krahina… Po unë preferoj  poezinë me pasqyrime (reflektime) artistike të temës (çështjes) në të cilën unë do të ndiej përfundimisht për të përgatitur terrenin për të vënë në dijeni fëmijët dhe të rinjtë në veçanti. Poemat e paqes dhe arti i harmonizimit, nëse këto të dyja bashkë prezantohen sëbashku, fytyra e humanizmit do të jetë zbukuruar me zjarrin (flakën) e Paqes Universale. Në lidhjen me rregullaritetin e formës në poezinë e saj Tholana Ashok përgjigjet: “Po është të zgjedhurit tim e zgjedhjeve për të të tërhequr (joshur) dhe për ta zhytur (kredhur) lexuesin (lexuesit) dhe për ta marrë (për ta përfshirë) lexuesin, lexuesit thellë brenda zemrës sime duke prekur kuptimet e plota në thellësitë. Kështu pra, me disa përjashtime, unë preferoj formën ose rrymën për në pjesën më të madhe të poemave të mia, për këtë unë jam e sigurt, kjo kënaq bashkë zemrën dhe mendjen e lexuesit.

Si një person (individ) ai ajo përshkruan vetveten duke jetuar thjesht dhe duke menduar shumë. Dhe kjo është se çfarë ndodh neë poezinë e saj gjithashtu, një miksim (përzjerje) e një gjuhë të thjeshtë me mendime të thella rreth gjerave të thjeshta (fëmijëri,harmoni, natyrë) dhe gjera që reflektojnë vuajtjen ehumanizmit (greva  e urisë, lufta, abuzimi fizik dhe brutalititeti në fëmijë, vdekje , lypësat e rrugës, orfanët (jetimët), n ënjë dorë gjendet (është) poetja fëmijë duke iu drejtuar gjyqit për drejtësi (këtu ka ndërhyrë), mëshirë (falje) dhe kualitet (cilësi), në dorën tjetër është duke mburrur (lavdëruar)

 veten  pseudocivilizuar , hi-tech të shoqërisë së sotme . Thjeshtësia është gjetur gjithashtu në ëprdorimin e shembëlltyrës: “Retë e luftës”, ‘Tentakulat e urrejtjes”, ‘Vuajtjet e tokës mëmë”, ‘Retë e errësirës”, ‘Livadhet e së ardhmes”, ‘Jetët e ngatërruara  në  sinjalet e grevës së urisë dhe vdekjes” “Dritat e rrugës me shikim shqiponje”, “pëllumbat epaqes”, “thelbet e paqes”, “oqeani I varfërisë” (fatkeqësive), “thelbet e mosbesimit”, ;lulete paqes” dhe “petalet e besimit”. Gjithçka që duhet të bëj me botën e natyrës” , porn ë të njëjtën kohë shumëzbavitje në aspektin negative të shoqërisë së sotme, në të cilin njeriu jeton ose përfytyron di/ka, e cila do ende të vijë ( etillë, e tillë  si paqja).  Në njërën prej poemave të patitulluara Th, A shkruan në këtë mëyrë:” lerëni (lejojini) vetë e brenshmja të flaës përmes majës së pendës  të penës sonë tonë./ Lejojeni (lereni) poezinë ytonë t

 Vetë e brendshmja të flaës përmes majës së pendës sonë. Lejojeni poezinëtonë të krijojënjë kulturë të paqes të mbushur (të ngopur) me vision (me paqe), N ezotërojmë (posedojmë) aftësinë (zotësinë) për të arritur (për të bërë_) për të kryer për të përfunduar nga të shprehurit e fjalës. Po. na ler ne (na lejo ) net ë qëndrojmë në këmbë qëndrueeshëm të kësaj ore, me vendosmëri./ Pastaj vetëm mundet që net ë sigurojmë paqen, për të ndihmuar gjuithsecilit. Në këtë mënyrë Th., AC flet për poetë të tjerë të paqes si T; Pereira dhe Ada Aharon, por ndoshta në emër të të gjithë poetëve, ku n ë zemrat etyre dëshirojnë (urojnë) botë më të mirë.

Stephen Morris jeta e prezantuar drejt  me të thjeshtësi  dhe me  ndershmëri

Duke iu përgjigjur disa prej pyejeëve të mia S. M (Anëtar i Lidhjes ë Poetëve të Botës) reagon nëkëtë mënyrë:  “Unë do të pëprpiqem të jem i thjeshtë, pa qenë ose pa u bërë i thjeshtë (me thjeshtësi). unë gjej bukurinë gjithkund (kudo) ashtu sin ë fizikën dhe abstrakten. Unë gjeta ndoshta në shëmtinë e atakut të kullav ebinjake në NEË YORK aty kishte di/ka hipnotike të bukur. Imazzhet eaeroplanëve si kurse ata…… fluturojnë Brenda ndërtesave. Efekti  i njerëzve duke kërcyer drejt vdekjes së tyre që ndiqen ng akolapsi I ndërtesave. Më në fund metali i përkulur (I shtërmëbëruar) i ëprdredhur, I shëmtuar, që mbeti I krijuar nga shkatërrimi , shembja i trarëvetë hekurt mund të kenë  qenë  interpretuar si nëj pjesë e skuylpturës duke u lëkundur, duke iu marrë mendja. Çfarë unë ndjej është kjo bukuri që mund të jetë gjithkund (kudo) por unë me nxitim shtoj; Unë  kurrë nuk pashë ndonjë bukuri në Auschëit, jo për një moment të vetëm. Artistët dhe poetët kanë përfytyrime. Sundimtarët e dinëkëtë për ata mund të jetë e rrezikshme ashtu si ata bëjnë që njerëzit të mendojnë. Diktatorët nuk i dëshirojnë njerëzit që mendojnë. Artisti I vërtetë për mendimin tim (opinionin tim) jo vetëm duhet të reflektojë shoqërinë ku ai është, por duhet të jetë kritik i kësaj dhe i orvatjes për ta ndryshuar atë, ve’anërisht kur kjo shoqër është e korruptuar dhe me kufizim të lirisë.  Pena dhe furça e lyerjes jan ëm ëtë fuqishme më të pushtstshme  

sesa shpata. Si tashmë  dhe (dikur) është thënë ai herët Spephen Morris është një poet dhe piktor, artist. Ai ka udhëtuarr krejt botën, duke ekspozuar dhe parashtruar poezinë të lexuar në shumë vende. Një nga stilet e tij të preferuara në vargun e tij është poezia vizive ( e shikimit, e të parit). Ai gjithashtu shkruan hajk

dhe vargje të lira në kohë dhe poezi të rregullt me rimë të rregullt (tradicionalja abcb ose aabb cc) modele rimash dhe ritmet e të tjerëve të tilla si  në të shkruar ose të shkruarit e poemës.

Në të shkruarit e poemës:

 Poema duhet të ketë ritëm, vargu duhet të jetë rimë. Kjo nuk mund të ndodhë gjithmonë dhe kurrë gjithë kohën ose si te Mbreti i peshkut gjahtar(kapës), Të gjitha të pista të pastra. Ai bashkohet  në festë për të nderuar mbretëreshën. Lexuesi i poezisë së Morisit shumë shpejt vëren se theksimi i fortë me fjalët ose ekspresiviteti i madh  është I vendosur mbi dimensione e të dëgjuarit të fjalës. Kështu që, jo vetëm poezia shihet në faqe, por gjithashtu poezia si tingull dhe kjo jo vetëm përmes mekanizmave të tilla si rima,por gjithashtu përmes aliteracioneve, onomatopesë dhe asonancave. Kërkesat ose instancat vazhduese (pasuese) provojnë pikën /ështjen, thelbin tim: Ne  pritëm, ngacmuam (shqetësuam) /ne mund dhe duhet/ të presim jo më shumë/kalim përmes patës sonë me skajin e syve tw skuqur  tw pwrdredhur (Nga Krishtlindjet ishullit të Kujtesës (të memories), e zezw e pwrgjumur e kohws sw tokws duke kapwcyer kulmin e vdekjes nga  pacienti 47415 në këmbëngulje të tingullit ëë  përmes (nëpërmjet) fjalëve të tilla si: “Do të mundemi ne”, “kur vesh mbiveshjen tënde”, “gjithmonë” “urime”, mënyrë rrugë e gabuar” dhe “ku “ në   poemën dashurie Doppleganger), Piter patter, Dilly- dally, Hotch- potch. Ally  pally nga Thingy Majigs Poem tingull. Rreth thjeshtësisë dhe të qenurit i drejtë, i ndershëm, veçanërisht, kur duke shkruar rreth mistereve të jetës Stephen Morris, përmes vargut të tij, deklaron që ne jemi “duke jetuar në depo mallrash të zhdukjes, Limbi  i Hënës që bota rrotullohet, Universi zgjerohet/ ne jemi/ Ne e ekzistojmë,/ grua që merr me mend (kupton, prafytyron)/ bishta tundës mace gritëse/ ne krijojmë,/ Ne lindim, Çdo gjë është bishtatundës/ që Mjerimi nuk mund të iki (të shkojë), /të përgjon, (të plagos,) lëndon /ka përjetësim nga  (të përgjon, të lëndon); këtë kur botët përpiqen (ndeshen)/

Ne dimë kaq pak,/ kuptojmë pak midis hijes/ dhe objekti, /Rrëzon (bie, krijon)/ realitetin/ nga “Kur botën ndeshen, përpiqen”. Dhe këtë: “Natyra na bën ne /Natyra do të na marrë sërish  pas në Përjetësi dëgjimi.

 Stili i tij në poezi si në piktuarat e tij nëpër kohë mund të quhen të jenë quajtur naivw, si në Ditë të rrezikshme. Pas  drejt stilit dhe   individualitetit. Stefen Morris si një individualit ka jetuar   momente (/aste) të ndryshme dhe konstrastuese (kundërshtuese): dashuri dhe urrejtje; shoqëri dhe vetmi, shëndet dhe sëmundje, momente /, çmendurie (marrëzie) dhe momente reflektimi (pasqyrimi), burgosje (kufizim) dhe liri, lëndim, plagosje dhe lumturi, stabilitet (qendrueshmëri) dhe zhvendosje lëvizje dhe të tjera të dritës. Të gjitha këto momente në kohë janë reflektuar (pasqyruar) në poezinë dhe pikturat e tij, thjesht, por në të njëjtën kohë më të ndryshuara përmes (nëpëprmjet) formave, tingujve dhe ngjyrave.

Agnes Lam zëri i vënë në dijeni, dhembshuri, emocion dhe sensibilitet (ndjeshmëri) dhe poezi si duke mjekuar (duke shëruar , mbyllur) si faktor (veprues, agjent). Unë e takova poeten kineze Agnes Lam në Jug të Italisë, nëntorin e kaluar të vitit 2008, gjatë NOSSIDE, konkurrimi i poezisë ndërkombëtare, e zgjedhur,  /mimi i dhënie së ceremonisë. Si person ajo është e zgjedhur, e përulur, e përvuajtur, dëgjuese më shumë sesa folëse dhe, kur ajo flet, ajo e bën këtë ulët (dobët, trishtuar), por në një zë të të qartë, kurrë duke mos e braktisur buzëqeshjen e saj të bukur (hequr dorë). Audienca prezente (e tashme) në NOSSIDE ishte magjepsur, kur   dëgjoi Agnes Lam që lexoi poemën e saj”Vanilja  në yjet” në anglisht. Njerëzit duke lexuar poezinë e Lamit nga të dyja antologjitë e saj “Grua te grua” (1997) dhe “Ujë Pylli (Druri) i pastër (i Qartë)” shkëlqim (madhështi) (2001), vëren të njëjtat karakteristika të Lamit si person: ndjeshmëri, sens i fortë i frikës, (i  NDERIMIT TË MADH), (fut frikën ose ngjall nderimin) EMOCION, DHEMBSHURI dhe gjithashtu me këtë vënie në dijeni e të tashmes (prezentes) tonë, e shkuara dhe e ardhmja, vënie në dijenit  të dobësisë ose të qenurit i brishtw  të ne qenieve njerëzore, por n ë të njëjtën kohë vënien në dijeni  që ne si banues të tokës jemi jo ishuj (që ne s’jemi ishuj). Vetë Agnes Lam pranon  që poezia është si frymëmarrje dhe këtë përmes të shkruarit (të shkruajturit) poezi,  unë rregulloj (rendis) disarmoni (disonancë) time të brendshme. Gjithsesi kjo nuk është e gjitha, Lam vazhdon: “ Nëqoftëse unë mund të artikuloj (të shqiptoj , të shquaj) me furi (tërbim),  edhe qetësinë, ndoshta fjalët e mia mundet të ofrojnë disa komoditete (përkrahje) në kumbim tingëllimi, (rezonancë) drejt tjetrit, i cili nuk di… Shiko Hyrje te “Grua te grua”. Poetët janë sensetivë  (të ndjeshëm).

Dhe ndoshta Lam me stilin e veçante (special)  të saj shkruan rreth urisë, luftës, dashurisë së dëmtuar, ( plagosur, dëmtuar)varfërisë , kujtimit (memories), fëmijërisë, jetës dhe vdekjes, por gjithashtu historia, liria dhe politikat në sensin, kuptimin e tyre më të gjerë  (Njerwz tw pasur dorwzim stafete Janan, “Një gabim tragjik”, “Përdhunimi i kombit”). Nga ana e këndvështrimit stilistik Lam është një  mjeshtre e vargut të lirë dhe imazhit manipulues (të përdorur). Gjuha e saj është sensuale. (Unë lulëzoj, (shkoj përpara)/ në spekter/ nga ngjyrat  mbajnë  erë (nuhaten) zhurmat. /Unë nuk lejoj veten të prek/ rërën. Unë mund të dëgjoj jehonën e hapave,/ dielli në lëkurën time,/ era  e një shije therëse(tang ho). Në këto sekonda. lejojini (lerini) ata të prekin lehtë (të gërvishin)/ të thatwn kundër buzëve të mia natyrale (fijet e barit) çdo kokërr orizi,  kori në pemëve/ ashtu si në gjethe/ psherëtimat e flladit/ kudo (gjithkund), ku unë eci në maj,/ trëndafilat janë duke lulëzuar”, “bota/ si një kopsht me kërmij/  (duke u ndriçuar në diell/ duke lëvizur (duke u zhvendosur) dhe kryeqyteti (cicwrima silikoni), “si turmat e autobuzëve që sinjalizojnë majtas – djathtas,/ zagushi e dyqaneve tw blerwsve në taksi në radhë, “Çdo dyqan muzikor/ që sjell (nxjerr) disqet e saj, fundi i një rreshti (vije ) në tunel,  (në momente të ndryshme).

Lami përdor  arsyetimine drejtpërdrejt (direkt), por gjithashtu kërkesat (instancat e prozës- poezi) (shikoj unë, nuk mund të të japë atë pas ty dhe duke shkruar në mes të rrugës, në vargun e saj dhe kjo vazhdon të vërtetojë të provojë, hallkën midis të shkruarit të saj dhe jetës së përditshme. Agnes Lam, si një poete dhe si një individualitet është gjithashtu vrojtuese  shumë e kujdesshme e ngjyrës: ”Dielli , një top i kuq i fuqishëm mbi shtresat e arit dhe blu “, qymyr druri e zezë), tendra  të bardhë, “korali vendos të përshtatet (të harmonizohet me ngjyrë rozë, “më shumë sesa trëndafila të bardhë”, shiko të kuqen e zjarrit.

“Unë shikoj një sandal të “verdhë”, “Floku i saj ishte komplet (plotësisht) gri”, “Gjaku i kuq dhe i mbyllur /portokall i skuqur ( i zjarrtë),/ buzëkuq ngjyrë rozë,/ lejla, e skuqur dhe bardhë.

” Në fushë luftë, lulet e verdha/ janë shumë aromatike sesa kurrë”.

Kjo nuk është e gjitha, në të kundërt poezia e Agnes Lam është e gjerë nga  të dyja  stilistika dhe  perspektivat tematike. Duke lëvruar poezinë e saj njëra  bëhet e ditur (ose e vënë në dijeni) se ai ose ajo ka filluar një udhëtim të gjatë të zbulimit, duke mos njohur ekzaktësisht, kur dhe ku vija e finishit (e fundit) është. Agnes Lam është personi që shikon nga të dy drejtimet, horizontalisht dhe vertikalisht për frymëzim dhe kjo e bën  ketë shumë të vështirë për thellësi në poezinë e saj.

Përfundim: Është një klishe e të cilës një njeri nuk mundet të bëjë pa  të pranojë që njëri nuk mundet të ndajë poetin si një qenie njerëzore (humane) si individual nga poeti si një artist (stili). Poeti është çfarë ai shkruan dhe poezia është shuma totale e asaj çfarë poeti si një qenie njerëzore bën, mendon, fiton eksperience; njerëzit që ajo, ai takon, lajmet ai, ajo ndjek, udhëtimet e tij, të saj, hapësirat dhe në kohën në të cilën ai, ajo banon  jeton. Çdo qenie njerëzore, (pavarësisht vendit të ndryshëm), ambientit ku ajo, ai  vjen nga , ka ritmet (ritmet) e tij, të saj, tryeza (tavolina) e kohës, tiparte, evetitë zakonet ve/oritë, virtytet, veset. Çdo poet ka stilin personal të të tij  saj, të tijin të të shkruarit. Gjithsesi këtu ekzistojnë ende elemente të përbashkëta në kundërshti me të gjitha  ndryshimet. Të gjitha qeniet njerëzore kanë emocione, momentet e tyre të mira dhe të këqija, fortësitë dhe dobësitë e tyre, të gjithë poetët janë të ndjeshëm nga vuajtja dhe padrejtësia, të gjithë poezitë gjenden aty për përmirësimin e njerëzve të këndshëm në një mënyrë ose në një tjetër dhe nëse ky nuk është rasti, atëherë ajo nuk është poezi për të gjithë.