05. 04. 2009       Përmet

1. Një shpalosje universale vlerash  

    “KORSI E HAPUR“

         Agron Shele

   Mendimi universal në letërsi dhe unifikimi vlerave reale kanë mundësur sot koncepte dhe ide nga më madhoret, kanë krijuar tendenca përafrimi në shumë kultura, kanë paracaktuar modalitete bashkëkohore dhe kanë krijuar mundësi të jashtëzakonshme bashkëpunimi dhe komunikimi.

   Nën këtë nismë dhe me motivim të qartë u realizua projekti “Korsi e hapur“ Antologji poetike me autorëve të tjerë nga vendi dhe bota (rreth 170 autorë vendas dhe 84 autorë të huaj nga 22 vende të ndryshme të botës), të cilët me prurjet e tyre letrare në 11 gjuhë të huaja, arritën të flisnin për herë të parë në gjuhën shqipe dhe të plotësonin një mozaik letrar nga më të larmishmit.

   Është interesant dhe dhe mjaft premtues lloji i ri i komunikimit midis autorit të ri global, i cili operon përbrenda rrymave bashkëkohore letrare, shkëmben përvojë, hulmuton me  prurjet dhe gjetjet e reja, debaton për anën kompozicionale dhe atë fabulore, për imazhin, fabulën, kompozicionin, konturon idetë dhe profeksionon stilin.

   Le të bëjmë një anlitikë të shkurtër të antologjisë poetike dhe të konkludojmë për dinamizmin e krijuar duke u endur nga një autor tek tjetri, nga një kulturë tek tjetra, nga një ndjenjësi në një ndjenjësi tjetër.

   Pse e shtroj këtë paratezë të nderuar, kolegë?

   Për shumë arsye, të cilat të shtyjnë drejt konturimit të një Letërsie ndryshe.

- Letërsi që është domosdoshmërisht e aplikueshme dhe që perfomon pareshtur frymën  kontemporane të shpirtit poetik te sotëm.

- Letërsi që duhet të ridimesionojë vetveten dhe të krijojë komunikim më të gjerë në hapësirë dhe kohë.

- Letërsi që duhet të përafrojë kultura dhe kombe ( përfshi 22 vende të ndryshme të botës, që përfaqësohen denjësisht)

- Letërsi komunikuese dhe mundësuese për shkëmbime të ndërsjellta vlerash.

   Le të ndalemi në një moment tjetër, i cili shërben për të konfiguruar elementë kyç të një projekti të tillë, projekt që konsiston në paraqitje të përbashkëta  dhe në eventualitete të ndryshme.

   Ç´duhet të kuptojmë me elementë që ndikojnë dukshëm në perfomancën e një vepre kaq të gjerë dhe në paraqitjen e saj grafike:

    Është më se e kuptueshme që elementët bazë, treguesit e nivelit artistik, të jenë sa më cilësorë duhet:

- Niveli i përkthimit të jetë përbrenda standarteve (Rast konkret   shqipërim+ruajtje kompozicioni +ruajtje mesazhi) perfomancë, i cili u mbështet fort nga Kongresi Internacional i Salaminës, Greqi 2008 në lidhje me vështirësitë në fushën e përkthimeve, por ne kemi krijuar një katedër të mirë përkthyesish, të cilët kanë treguar vlera katërcipërisht.

-Harmonizimi i prurjeve dhe gjetjeve letrare të autorëve vendas me ata të huaj.

-Rikonceptimi i artit me autoritetin krijues.

  Jo pa qëllim përbrenda veprës letrare ndeshesh me emra të tillë si: Teresinka Perriera, Presidente e Lidhjes Shkrimtarëve dhe Artistëve të Botës IWA (USA) dhe candidate për Çmimin NOBEL, Domeniko Defeliçe dhe Flavia Lepre (Itali), Adolf Shvjedçikov (Rusi), Kristina Santos Akeza (Brazil), Dr. Ashok (Indi), Hju Çi Çeng (Kinë), Benard Xhekson (Angli), Armando Roje Leon (Marok), Goro Ihara (Japoni), Çan Sirisuit (Tajlandë), për të ardhur tek poetët grekë Dimitris Kraniotis, President i Lidhjes së  Poetëve Bashkëkohorë të GlobitË.P.S. , Dinos Kubatis, Panajota Zaloni, Zaharulla Gaitanaki, kandidatet për çmim Nobël Choi Shealung (Kinë) dhe Nadia Çela Pop (Rumani), autorët kosovarë Kadrush Radogoshi, Rushit Ramabaja, Muharrem Gashi, autorët e Lidhjes së Krijuesve “Pegasi” që përfaqësohen denjësisht  e kryesisht me antarë të Lidhjes WPS si dhe shumë të tjerë, të cilët janë nga Shqipëria, por nuk janë anëtarë të Lidhejs sonë.

   Kjo konglomeratë autorësh, të cilët nuk njohin as shtet dhe as komb, por përfaqësojnë universalitetin e vlerave njerëzore përbën rast të papërsëritshëm për kulturën e sotme letrare dhe këtë e vërteton më së  miri Simpoziumi  Internacional “Muza poetike “Pegasi 2009”

Me këtë rast do citoj një ekstrakt të shkurtër, i cili sintetizon peisazhin me madhështinë e forcës krijuese, harmonikën poetike me magjinë e natyrës Guri Qytetit (Stone of Town).

Pragu i gurtë, i qytetit tim

Larë  nga dallgët, valë, turfullim,

Ballkon i ngritur, gjer në shenjtërim

Shquan mbi retë, tutje pështjellim.

Me feksjen e dritës, si në një rrëfim,

Zgjat duart që teren, herët në agim,

Për tokën dhe qiellin falje pa pushim,

Për jetët që flasin: Ja Përmeti ynë.

Së fundi mendoj se “Korsi e hapur“ është pikënisje e atributeve dhe prurjeve të qindra poetëve, të cilët përbrenda mendimit tëyre kanë nisur dukshëm dhe bindshëm shkëmbimin universal të mendimit letrar mbarëkombëatr.

2. Vëshgim bazues reflektiv në  lindjen e “Antologjisë së poetëve italianë”

                Sinan Vaka W.P.S

Jam i  sigurt, se çdo përkthyes e ka të qartë që vjershërimi qëndron në një formë të organizuar të  ligjëratës dhe kjo e fundit nga ajo çfarë komunikon, ndërsa poezia është një kualitet i kësaj ligjerate në tërësinë e saj(formë dhe brendi), një  rezultat  kulturor brenda potencialit artistik të autorit.

Pikërisht, kjo parantezë  rikujton  për vështirësinë  e madhe në riprodhimin ne përkthim të  lëndës ekspresive që derivon prej metrikës origjinale. E gjitha  kjo do të thotë se, duhet para së gjithash, studim analitik i strukturës poetike dhe gjetja  me efikasitet e instrumentave me  të cilat mund te realizohet përkthimi. Pra,  kthehet domosdoshmëri mësimi  i gjithëhershëm  se vlera  e parë  e kësaj pune ngelet filologjikja, besnikëria ndaj tekstit. Në veprat me vargje të rimuara është shumë e mundshme që një mbiemër i caktuar futet në ndërthurrje prej poetit, shpesh për arsye ritmiko-metri-ke ose per rimë. Duke  e  hequr, lexuesi  nuk privohet aspak, për sa përmban kuptimi origjinal i tekstit dhe në mjaft raste mund të përftohet përkthim  i hijshëm.

Edhe  në vëzhgimin tim  reflektiv, në hyrje të antologjisë, kam nënvizuar me forcë  se, barasvleftëshmëritë   leksikore e kuptimore të përshtatura me specifikat e gjuhës shqipe, hulumutimet e figurave retorike e stilistikore, lojërat  analogjike, dritëhijet brenda thellësive të vargëzimit, që venë në dukje harmoninë dhe tingujt, të mbajnë në ankth.

Duke vërejtur  me kujdes atë çfarë citova me lart, pashmangëshmërisht mendimi pikëzohet  në opsionin e qartë  se në dualizmin ligjëratë - poezi, ngelet kjo e fundit, pra poezia  objekti  që  paracakton  frutin letrar; tek e fundit sekreti  i njohjes së gjuhës së autorit, patjetër që është ai universi mbi të cilin  qëndrojnë tejkqyrësit  në vëzhgim. Përsëri lind pyetja:” Sa është e mundur t’i qendrohet besnik origjinalit?”

Le ta rikthejme pyetjen në materializim konkret.

Struktura e gjuhës, forma, gjinia është krejtësisht e dallueshme dhe spe cifike  te autorët e seleksionuar të një antologjie, për arsye të kronologjizimit të rrymave,  shkollave  dhe, për më tepër të stileve, që ngërthejnë në vetvete. Janë  epoka historike,  që kërkojnë kujdes në tendenciozitetin e tyre filozofik dhe mentalitetin kohor. Përpos kësaj, dukuritë e veçanta që karakterizojnë penën  e  një Pascoli apo Montaleje, në rastin tim konkret, nuk mund të jenë kafshata që lehtësisht mund  të kapërcehen; qëndron mbi gjithçka primare sensibilizimi për të mos abuzuar me të pacënueshmen.

 Ky këshillim është i natyrshëm, sepse përfshin impenjimin absolut dhe të pakeqkuptueshëm.Mjeshtëria e përkthimit, pa dyshim frymëzohet  nga pasionet më  të thella teknike, ta krahasojmë me piktorin,  që riprodhon të njëjtat tema dhe sentimente. Rezultati është një kthim i koloreve dhe i atmosferës, një reduktim i largësisë midis origjinalit dhe kopjes, e përkthyer më saktë, një shqetësim në venën poetike të autorit përkthyes. Fisnikëria e formave, magjepsja e ndijimeve të holla, pikëllimi muzikal, ngjizja e një botë tërheqëse deri në mashtrim simpatish, kërkojnë pashmangshmërisht periudhën e vet reflektive, njohjen e vlerës intelektuale dhe erudicionale të vetvetes e, mbi të gjitha, një  edukacion  letrar  tradicional dhe modern“.

 Poezia ka shpeshherë privilegjin e perceptimit të nuancave edhe më të skajshme të shpirtit human; përkthimi mundësinë  e  zgjidhjes së këtij rebusi letrar dhe transmetimin  emocional nga një popull te tjetri.      

NADIA-CELLA POP (ROMANIA)

ABOUT “A SEAT IN HEAVENS”

By Kristaq F. Shabani

Kristaq Shabani’s poems reveal, in the first place, a creator with a powerful involvement in the perception of reality, which is mirrored selected. The excerpts that make the main contents of the poet’s message bear no plenty of imagery, so, the reader has the opportunity of a personal analysis,  a different one, due to the perception, interpretation and scope.

The author is always ready to oscillate between accord and dissension, when he writes about some atitudes of a personality, B. Clinton, he avoids the clarity of speech using obscure, contradictory and challenging terms. This way, we can remark his posibility to migrate, very easy, between an idea and the chosen mode of expression.

Kristaq F. Shabani speaks to a public attendance which have a very rich stylistic relief, which is powered by the poet himself.

Kristaq Shabani’s poetry can be accounted due to its modernism sometimes a hermetic one, just like experimental poetry that awaits the effect of its linguistic journey.

“The world plays hide-and-seek with itself./ From its womb new creatures/ Who among them will be are born…/IT’S JOVE OF TOMORROW?...”

«Ne vijmë nga shekulli XX»

nga Lumo Kolleshi W.P.S

Sekretar i përgjithshëm i Lidhjes së Krijuesve “PEGASI“ Albania

(Përsiatje për poezinë bashkëkohore botërore)

Daltën e shpirtit njerëzor, poezinë, poetët nuk e kanë lënë kurrë të vjetërohet. Shekulli XX prej nga vijmë të gjithë ne, këtë gjini kaq te vjetër sa dhe vetë njerëzimi, por njekohësisht dhe kaq të freskët sa uji i burimeve, e vuri në krye të procesit letrar. Po i referohem një vargu të Tomas Eliotit nga “Katër kuartetet“: “Çdo frazë është një fund dhe një fillim“ dhe brenda këtij vargu mund të gjesh natyrshëm atë lidhësi të përjetshme midis trashgimnisë dhe bashkëkohësisë në poezi“.

Reformimi më i madh i fillimshekullit të kaluar për poezinë erdhi me simbolizmin, por përkimet e mistershme midis fjalës e muzikës për të depërtuar në esencën e poezisë së kulluar, do të bëheshin edhe më të mistershme prej gjakut të Sharl Pegit dhe Gijom Apolinerit. Prej këtij gjaku duket se Tristan Cara do të ngrinte e  kryesonte dadaizmin që do të kërkonte shkallmimin e degradimit moral dhe politik të Evropës së kohës së vet për të sjellë triumfin e racionales në artin poetik. Një vazhdimësi proteste, por më e thellë në sondën e vet, kundër gjithçkaje që shtyp individin, vjen e përvijohet  me surealizmin e Andre Bretonit, Lui Aragonit dhe Pol Eluarit. Gjithsesi nën ndikimin e dyfishtë të simbolizmit nga njëra anë dhe të surealizmit nga ana tjetër do të përshkallëzohej shkolla poetike e hermetizmit me tre përfaqësuesit më të mëdhenj të poezisë italiane: Euxhenio Montale, Xhuzepe Ungareti dhe Salvatore Kuazimodo për t’i sjellë poezisë elitare fillin e artë të lirikës.

Do të ishte ky fond reformues poetik në kornizat e para të shekullit XX që do të sillte një shpërthim të të një poezie të vërtetë në botë me emra të mëdhenj, si: Ëlliam Batler Jits, Rainer Maria Rikle, Vladimir Majakovski, Erza Paund, Tomas Eliot, Pablo Neruda, Ana Ahmatova, Oktavio Paz e shumë të tjerë.

Pas Luftës së Dytë Botërorë poezia do të endej në dy drejtime eksperimentale dhe brenda kornizave të kësaj bote me luftën e saj të ftohtë përvëluese, në perëndim do të bënte përpjekjet e saj për të depërtuar sa më thellë brenda të fshehtave të shpirtit të  lirë të njeriut, ndërsa në lindje ajo do të bëhej një shtojcë e vet ideologjisë që do ta thante lëngun e lirisë së shpirtit të individit dhe do ta kornizonte këtë njeri brenda një deformimi të plotë. Edhe brenda këtij eksperimenti nuk do të mungonin zërat ndryshe herë në formën e shpallur të disidencës letrare, herë me petkun hermetik për të thënë të ndaluarën dhe të palejuarën.

Me një trashgimni të tillë poetike  paraqitet bota deri në momentin e rënies së murit të Berlinit dhe fundi i shekullit, bashkë me agimin e shekullit të ri, në vendet e lindjes filloi të frynte një erë e re, një erë, e cila edhe sot po manifestohet me shpalosje energjish të ndrydhura të shpirtit poetik në forma nga më interesantet, në përpjekje për të rigjetur kohën e humbur.

Me gjithë pamundësinë dhe vështirësitë reale për ta jetuar procesin poetik në të gjithë tingujt dhe ngjyrat e çdo poeti bashkëkohor, në këtë botë që sa vjen e zvogëlohet, kur dhe vet poezia është në proces dhe në kërkim të vetvetes, në një kohë kur maturimi i shumë poetëve dhe shkollëzave poetike nuk është plotësuar, të ndodh krejt natyrshëm si me ndeshjen e një ajzbergu të krijuar këtë radhë jo nga akullnajat, por nga vetë poetët. Tërheqja e përfundimeve për një proces në verefikim bëhet edhe më e vështirë, por edhe këtu mund të hedhim një hap për të përvijuar disa drejtime që ndjek poezia e sotme. Si një prirje të përgjithshme të poezisë sot në botë do veçonim kërkimimin për të depërtuar sa më thellë ne skutat e shpirtit të njeriut dhe për këtë  format e shprehjes poetike  herë hermetizohen dhe herë çlirohen nga skemat dhe nga tipikja e shkollave të përvijuara më parë. Kërkimi i formave të reja dhe ndërthurja e tyre në një të vetme  përmes një bashkëjetese paqësore të këtyre formave, duket si një prirje tjetër e këtij procesi. Rendja drejt ndërthurjes se mitologjisë me realitetin të cilin jetojmë, do të ishte një drejtim i lakmuar për shumë e shumë poetë të kohës sonë. Rizgjimi i hajkut dhe rendja drejt një poezie proverbiale që kërkon të lidhë shpirtin e lirë me vet natyrën, është kthyer në një tendencë e lakmueshme për shumë zëra poetikë kudo në botë, për të mos mbetur vetëm te Basho.

Pa dashur të bëj rolin e përzgjedhësit dhe brenda mirëkuptimit, do të desha të përmendja disa nga emrat që i prijnë poezisë së sotme bashkëkohore botërore: Terensinka Pereira, Presidente e I.W.A, Rozmari C.Wilkinson dhe Florentin Smarandache, Beniamin Yzon USA, Nadia Cella Pop Rumani, Paulo Concalves Pereira Brazil, Benard M.Jackson Angli, Dejan Bogojeviç Serbi, Domeniko Defeliçe, Flavia Lepre, Sandrro Alegrini dhe Anna Vetura Itali, Panajota Zaloni, Dinos Kubatis, Dimitrios Kraniotis, Zaharrulla Gaitanaki, Jorgo Hronas, Vasili Kalahani Greqi, Maurus Yong Francë etj.

Si Sekretar i përgjithshëm i Lidhjes “Pegasi” Albania, do të kisha nderin të përmendja kontribiutin e madh në bashkëkohësinë e poezisë të poetëve të kësaj Lidhje të kryesuar nga poetët Kristaq F. Shabani, Mimoza Ahmeti, Anton Papleka, Petro Dudi, DinoÇiço, Enrieta Sina, Kadrush Radogoshi, Kalosh Çeliku, Nasip Sopaj, Iljaz Bobaj, Dashnor Selimi  Anton Gojçaj, Lulzim Logu, Tasi Proko, Dhimitër Miti, Lumo Kolleshi, Sinan Vaka, Agron Shele, Mirela Dudi, Majlinda Rama, Almona Bajrami, Flora Kastrati, Hasije Selishta, Muharrem Kurti, Izet Çulli e shumë të tjerë.

Ju faleminderit

USA  “The Paradoxist Distich Theory”

By Prof, Florentin Smarandache

University of New Mexico, Gallup, NM 87301, USA

E mban materialin Altin Dova , pedagog, përkthyes

The PARADOXIST DISTICH consists of two verses, antithetic to each other, but which together amalgamate in a whole defining (or making connection with) the title.

Commonly, the second verse negates the first, containing therefore an antonymic/antagonistic notion/collocation or opposite idea. The making of the distich: Take a dictionary of phrases and linguistic expressions, proverbs, sayings, teachings, aphorisms, riddles, adages, maxims, quips, or famous sayings of well-known personalities, and contradict them without pity, shear them! Or take a dictionary of antonyms, and another of synonyms and joggle with contradictory notions/collocation/phrases - homogenizing heterogenic elements; choose also an adequate title and you enter in Paradoxism. The School of Paradoxist Literature, which evolved around 1980s, continues through these bi-verses closed in a new lyric exact formula, but with an opening to essence. For this kind of procedural poems one can elaborate mathematical algorithms and implement them in a computer: but, it is preferable a machine with … soul!

            Characteristics:

The whole paradoxist distich should be as a geometric unitary parabola, hyperbola, ellipse at the borders between art, philosophy, rebus, and mathematics – which exist in complementariness; and to contain:  Antitheses, antinomies, antagonisms, antiphrases, paraphrases, contrary metaphors, polarizations; paradoxes at the semantic level: ideate, social, political, theological, linguistic, psychological, philosophical, and even scientific; exactly this paradox provides the savory to the whole; from here the beauty of the writing, the flavor of the small metaphor fluttering its twined wings; pseudo-paradoxes here and there; preposterous character, against an obsolete academism  and behind the times traditionalism (Al. Lungu genus); the oxymoronic replication / fusion / juxtaposition of jargons, linguistic expressions,  patterns, archetypes, schemes, blueprints, classic stencils; the finding of (molding/embodying in) creation formulae and anti-formulae; counter – poems;  antithetic epigram styles; parodies of phrases and linguistic expressions, proverbs, sayings, aphorisms, adages, assessments, (petrified, and not only) language clichés, grammatical structures, phraseologies by: alterations of sense to 45 or 90 degrees; in the opposite sense, against (at 180 degrees); the figurative interpreted strictly speaking, and vice versa (breach of all conventions); paraphrases for the purpose of refreshing the dead patterns; or in metaphorical nonsense, exaggerated, parabolic (reduction enlarged, like at a microscope, penetrating in the infinitesimal of the small worlds, concentrated); idiosyncrasies at contradictions, incongruences, divergences, deformations, alterations,  distortions, mystifications,  poetic mock-ups and anti/non-poetics; text, para-text, anti-text, inter-text, non-text with paradoxist modulations (sublanguage, over-language, meta-language); inspired / chiseled folklore: quips,  wisecracks, jokes (from cartoon characters and shows (Bulã, Itzic and Ştrul)); or juggled with the homonyms’ ambiguity (multi-sense); some paradoxes became common places, metaphors, they are traditionalized – although initially they encountered resistance, they were rejected; that’s the fait  accompli of any paradox!

The paradoxist distiches should be: diagrammatic; providing some knowledge; philosophical quintessence; brilliant imagination; witty words, memorable, soothing your soul; few words; non multa, sed multum : maximizing the minimum, minimizing the maximum – these days, when people read less, we need concise writings;  with diversity of topics, notional spheres, paradoxist poetic equations; put it bluntly, openly, funny, cleverly (if we use the scalpel  for the lyric’s surgery); when read, the verses should glide; at least one interior rhythm (even rhyme) for a plus of harmony (in this apparent disharmony); the metric structure of the two verses is randomly selected; the phrases show some special sweetness;  attention at the poem division; playful in time and contra-time, caesura and anti-caesura;  having a title, the poem is integrated, rounds off, becomes an entity; the title, short and comprehensive, should contain the key of the poetics’ corpus (the referred to and referring to it) a sort of definitions for lyric rebuses: based on anti-theses, and utilizing bi-verses that define the title; do not interpret the paradoxist distiches as simple witticisms, but meanings of meaningless (deeperly going to the substance, to the kernel), other times even meaningless of meanings (simplistic impressions, after superficial lecture,  that the material is understood profoundly); of an organic eclecticism. This volume is untranslatable, but adaptable to other language’s clichés.

Historical considerations:

I discovered the Paradoxism, I did not invent it. It existed before … paradoxists.

The popular wisdom, and a part of the cultured creation, fit closely on the classical paradoxist mould; with this purpose, let see the following examples: beginning with the antique Greeks, through Plato (who puts in Protagoras’ mouth): Everybody / Teaches everybody; or our Roman ancestors: Festina/ Lente  (Rush /  Slowly); continuing with old Romanian aphorisms: Stay curved / and think straight (C. Negruzzi, <Pîcală şi Tîndală>, fragment, 1840);  how did Voltaire say? The rules in art are made /  To be ignored; and then?! Baudelaire with “Les fleurs du mal”; Eminescu about a virgin: Willing/ Unwilling

passing by Caragiale, with his: Clean  /  Dirty -the jocular Arghezi from Oltenia: We say something / And smoke something else! (observe the transparent allusion) but also his poems from “Flori de mucigai” (“Mold’s flowers”); the political paradox: for example

The more some want to put Marshal Antonescu down, even more do the opposite camp glorifying him – it is like using a scale: when a pan is too low, you feel adding more weight on the opposite pan to establish the equilibrium; it is a psychological process. The same, during a game between two teams for which you don’t have any preference, you tend to be supportive of the team that has less chances to win;  (+ and - should balance each other); therefore, we can make the affirmation that 

“Ion Antonescu fell  /  Rising” - therefore, their effort to destroy him, in fact helped the rise of his popularity; it is the action of the Opposite Effect, plus the Equilibrium Law; and vice versa; excessive ovations  produce converse reactions: He, the favored of  the regime “ The poet Mihai Beniuc ascending  /  He failed”; unanimity (positive or negative) does not exist; -About the Stalinist bureaucracy: Two people shovel  / Three people  report; Grigore Moisil’s irony : ION BARBU:  Is the biggest mathematician  /  amongst poets, - And the biggest poet  /  amongst mathematicians! (Which, unfortunately-fortunately, applies to me as well?); -similarly, Alberto Caeiro, a.k.a. Fernando Pessoa: The unique secret sense of things Is that these don’t hold any secret sense;  -and more recent, a social paradox “The power / of the powerless” essay of Vaclav Havel, who from a dissident (without any power), becomes President (with the highest power) in the past Czechoslovakia, implementing a democratic country, which in turn tears itself apart : -O. Paler in “Flacãra” (“The Flame”) publication: SPECIALIZATION means To know more and more  /  about less and less, Until you’ll know everything  /  about nothing! -the economic paradox: Countries that produce too much  /  which they don’t consume And consume a lot  /  from what they don’t produce (Roger Garaudy, 1997);

- Caracal  “shockers”: a) Prison  /  on the Liberty street! b) Cemetery /  on the Resurrection street! c) Robbery  /  at the Police Station! d) Fire  /  at the Fire Station! -Playful talk, in contrary sense: I do you a favor;  /  Do you get upset? (Well, obviously not!);

- Or proverbs, maxims, sayings, witticisms, often used contemporaneous reflections:The lazybones  /    Runs around  more Let’s go at work to work; /  God help us not to find work! He laughs  /  Of distress!

Take it away from me /  Otherwise I take him out/Taking a deaf dog /   To hunting /Catch the blind, /  Tear his eyes out/Whip the saddle  /  To attention the mare!/When two argue /  The third wins/Let be a wolf  /  Eaten by a sheep!/ The man who doesn’t serve /Will not become a boss /You drink his money away  /  And he drinks your money away/ Making strong knots,  /  Requires time to undo /Your have hope  /  Like the beardless for the beard/ Penny wise  /  And pound foolish

(I. C. Hinţescu, “Proverbele românilor”, (“Romanian’s Proverbs”), Edition in care of  Constantin Negreanu and Ion Bratu, Forward by I. C. Chiţimia, Facla Publishing House, Timişoara, 1985) (reverse interpretations);

- And the English proverb: A glass is half full  /  Or half empty, therefore any thing can be positive and negative; it depends of your angle of interpretation – this principle is used by propagandists; From the Newspapers’ big headlines (or even from books’ titles from bookstores, or references in a library), which, if in their contents contain a paradox, they become more inciting and shocking when read [see the predilection of many writers in using antinomies in order to surprise (or attract) the public];

-Even at football, the coach advising his players: The best defense  /  Is the attack –  Without being a paradox, but a tactic, a reality;

-Extending to  the American Murphy’s laws of a bitter humor: The probability that a slice of bread will fall on its spread face is greater than that of falling on its non-spread face(!)

-And in Calculus there exists, somehow paradoxist (but, however, non paradoxical!)  Sup inf (M) is the dual of inf sup (M),

which means the largest from the smallest, and the smallest from the largest, respectively.

Great, isn’t it?

-Or the upside-down “drunk’s song”: From the drunk  /  tavern I’m coming,

On the fence I walk  /  the road holding.

With the dogs / I hit the stones/ And am friend  /  with foe abalones!/

-And the following three semi-paradoxist verses:/Who knows how a thing is done, does it!

Who doesn’t know,  teaches others how to do it! And who doesn’t know how to do it nor to teach others, leads!! (applicable to previous party’s secretaries, cultural guides, and not only);  

-During the dictatorship:

Art. 1. The boss is right. Art. 2. The boss is always right. Art. 3. When the boss is not right, it is applicable Art. 1 or Art. 2;

-Or from the jokes whispered sometime in various corners,

CEAUŞESCU ERA

The pessimist: Worst that this is not possible. The optimist:  No, it is possible (!)

(and, indeed, the transition period proves to be much more difficult) which jokes intellectually sweetening those black years;

-Plus the famous popular <tops> (synonym: like jokes, gags, with semi-absurd nuances, but nevertheless of a very... plastic logic!)

THE STUPIDITY TOP: To believe that your mother in law Is virgin!

or

            THE SWIMMING TOP: To swim with one hand, and with the other To move your legs (!)

or

                        THE HEN’S TOP: The hen’s legs are similarly parallel, Especially the left one (!!)

(the second line tops all).

And many others, under the reader’s eye and at listener’s ear.

Types of Paradoxist distiches

1. Clichés paraphrased:  “The right man  /  In the wrong place” = OFFENDER

2.Parodies:  the popular proverb <Talking about the wolf / And the wolf is at the door> becomes, through ironic substitution, “Talking about the wolf / And the pig is at the door (!)” = COINCIDENCE;

3. Reversed formulae: “Any exception  /  Admits rules” (instead of <Any rule / admits exceptions>);

4. Double negation  which means affirmation: “War  /  Against  war” = PEACE;

5. Double affirmation,  which means negation, strange no? “The sanctification / Of saints” = ORDINATION, that is, the saints have their sins, therefore they are not saints;

6. -Turn around on false tracks: “With one eye of glass, / And the other of cat!” (You think of a being, but in fact is) = THE MOTORCYCLE;

7.                  Hyperboles (exaggeratedly): “Out of four workers / Five are bosses” = BUREAUCRACY;

8.                  With nuance changeable from the title: “She was virgin /  twice”  =

a.serious (biblical): VIRGIN MARY; b. or joking: PROSTITUTE;

9. Epigrammatic:

TO SOMEONE WHO LIKES MEETINGS = “Let him meet  /  With himself”;

10.  Pseudo-paradoxes: “Non-guilty ones/Indicted ones” = INNOCENTS “Motivation /  Of no motivation” =  NEGLECT;

11.  Tautologies: “Close to/Close” = PROXIMITY “Beyond/ The beyond”  = EXTREME FAR AWAY “City/Of cities” = METROPOLIS   “Dipper  /  Than deep” = BOTTOM “ How friendly  /  Are our friends? = VIGILANCE; Redundant: “Do we go  /  Or we don’t stay?”  = WHERE“Are you sleeping, /  Or you did not wake?”  = CUCKOO CLOCK

12.  Based on pleonasms:

“He invents something / Already invented” = PLAGIARIST  Public transportation cashier: “Advance / Forward!”;

13.  or on anti-pleonasms: THE TRAVELERS: “No, we advance / Backwards!“;

14.  Substitution of the attribute in collocations  (using mockery, ridicule, and contra-sense): <Lame of a leg>, which is trivial collocation, and which becomes by substitution: “ Blind  /  Of a leg” = LAMELY (and so it becomes more interesting);

15.  Substitution of the complement in collocations

[pedaling on a metamorphic nonsense (not absurd), exaggerating the collocation into surrealist direction) :  <With the socks broken at the ankle>, which is a common expression, becomes after substitution: “With the broken socks /  On your rear!” = RAGGED (good-humor);

16.  Permutation of various parts of the whole: <Becomes devil’s brother  /  Until crosses the lake> “Becomes lake’s brother / Until the devil goes away” = PUDDLE; <Don’t put the hand / Where your pot doesn’t simmer> has variants: “Don’t put the pot  /  Where your hand doesn’t simmer”, or “Your pot doesn’t simmer / Where you don’t put the hand” = ATTEMPT;

What are the ‘original’ forms of the following expression’s permutations?

“The hammer  /  Praises the gipsy” “Eye to eye  /  Don’t pull the vultures”

“Beat the hot  /  While is iron” “The cat with mice  /  Does not catch bell”

“Good dog  /  In a cheese sack” “Behind the heroes  /  Many wars turn up”

“Don’t get broken  /  That you stretch” “Same hat  /  With other Maria”

„The trunk doesn’t jump far of  /  Its chips” “Drop stupid pear  /  In the sapless mouth”

“The gift of teeth  /  Is not looked up in horse” ? Find a corresponding title for each of these 11 paradoxist distiches;

The negation of the clichés  (that would produce antitheses): <Accept  /  What you’re given> becomes “Accept / What you don’t get = NONCONFORMIST;     <Let me alone  /  To let you alone>  becomes “Let me  /  Not to let you”  = REVENGE MAN; analogous   “ The deaf hears  /  But  doesn’t  match them up” = CONFUSION;

17.  Antonymization  (substantively, adjectively, etc.): <Sweet as / honey> becomes “Sweet as /  The gall” = BITTER (alcoholic beverage), and “Bitter as  /  The honey” = SUGAR SYRUP;

18.  Fable against the grain: AND THEY HAD A DAUGHTER SO BEAUTIFUL… //   “That you could look at her /  But at  sun not”! (<sun> and <her> have been transposed);

19.  Change in grammatical category (preserving substitutions’ homonymy):  IN NEED //“The good friend  /  Hardly is detected”

(Adverbial of place <in need> is changed in adverbial of manner  <hardly> using a phonetic substitution), and vice versa: HARDLY //    “The good friend / In need is known”;

20.  Epistolary  or colloquia style:  DEAR TEACHER, // “The child knows to read / But doesn’t know the alphabet” observe the aberration):

21.  Puzzles

“He looks at you /  Without seeing you” = (Who?  THE MOLE, because does not have eyes; or THE BLIND);

22.  Metaphors: “I affably bathe in the nightly / light of your ebony locks of hair” = LOVE;

23.  Philosophical: PARSIFAL (Greek):  “He didn’t know  / That he knew”;

24.  Distiches – translations: VOLENS NOLENS   = “Willy  /  Nilly”;

25.  Pure scientific definitions “Superior form  /  Of inferior species” = AMEBA;

26.  Homonymic puzzles (rebus) “More sea than the  /  Sea”  = THE OCEAN;

27.  Distiches of dual verses: “The science of religion /  Or the religion of science” = THEOLOGY

28.  Paradoxist poems-collage: Violent images, collected from the press or mass media, which alternate discordantly one to each other (volume in work);

29.  Semi-collage poems: Collages + contradictory original creations (volume in work);

30.  The majority of distiches can be generalized: “To see what  /  Others don’t see” = PERSPICACIOUS(I)

“To hear what  /  Others don’t hear” = PERSPICACIOUS (II)  

Expanding we have

“{Predicate} what  /  Others don’t {Predicate};

Analogous UNDER QUESTION MARK:

“How free  / Is the free press?

Where <free> and <press> could be substituted by {attributes}, and {subjects} respectively;

Snapped (entrapped) in creationist formulae: Let   <S(N)>            a noun at nominative, <S(G)>a noun at genitive, <S(A)>            an adjectival noun, <A>an adjective, <V>a verb, <Adv>  an adverb, <Adv/A> an adjectival adverb, <V/S> a substantivized verb, <Non-S>the antonym of the noun S, <Non-A>     the antonym of the adjective  A<Non-Adv>the antonym of the adverb  Adv <Non-V>the negation of the verb V, {plus the  connection particles (prepositions, conjunctions, etc.) modified accordingly}.

31.              Here are some categories: a) <S(N)>  /  <S(G)> “The critique  /  Of the criticism” = EXEGETICS b) <S>  /  <S/A> “An occasion  /  Occasionally”  = MISHAP c) <S>   /  <Non-S> “Adhesion  /   To no adhesions” = LIBERTINISM  “Any known / Has an unknown” = THE EQUATION d) <V>  / <Non-V/S>“It represents / The non-representing” = INSIGNIFICANT And vice versa

e) <Adv>  /  <Non-Adv/A> “Serious in /  His non-seriousness” = FUNNY “Honestly / He is a non-serious individual” = SINCERITY formulae which should be invented by active (no passive) readers

…?....?...?...

32.  Pairs of dual distiches: Defining the same notion (title):

“Anarchical / Melody”  = JAZZ (I) and “Melodious /  Anarchy” = JAZZ (II) or different  notions: “Professional /  Amateur” = DILETTANTE “Amateur  /  Professional” = PASSIONATE;

33.  Double paradox: “Anarchical melody  /  Or  melodious anarchy”   = JAZZ “The sense has a nonsense, /  And the nonsense has a  sense” = THE ESSENCE OF PARADOXISM (Sometimes is done by combining two dual distiches);

34.  Double semi-paradox: “Renowned geologist amongst physicists,

And physicist amongst  geologists”  = GEOPHYSICIST  (Sometimes is done by combining two semi-paradoxist distiches);

35.  Novel of paradoxist distiches (concatenated): with antagonist chapters; Example:  PERPLEXING YOU!

FIRST CHAPTER

&1 Where there is wisdom/The stupidity also nests

&2 Intelligent people, geniuses, /Sometimes make childish errors

&3 They complicate to no purpose /Simple things

&4 In a coherence/Very incoherent

&5 Their international recognition/Becomes unrecognizable/

S E C O N D  C H A P T E R

&1 Where there is enough stupidity /Occasionally, the wisdom nests

&2 Mentally reduced men, anonymous,/ Occasionally come up with superb assertions

&3 They usefully simplify/ Complex things

&4. In an incoherence /Very coherent.

&5 Their international non- recognition/ Becomes recognizable

EPILOG

Any exception

Admits rules

The literary currents are a form and re-form of reply to the world, in this end of the second millennium of science and technology, when we witness an electronic revolution, an informational revolution, World Wide Web, <The Internet>, when the poetry is dead, therefore the poetry is not dead – and new formulae of expression need to be invented.

And this is not a non-sense; instead it is a lyric adaptation to the anti-lyric, when the art is a non-art itself… Introducing species of poetry with a novel fixed form, the paradoxism captures a new way (in fact very old!) of representation.

The paradoxism, spread at international level, is present also on the internet.

Please visit the following URLs:

http://www.gallup.unm.edu/~smarandache/a/Paradoxism.htm

and a Digital Library of Arts and Letters in many languages: http://www.gallup.unm.edu/~smarandache/eBooksLiterature.htm

Msr. ΑΡΤΕΜΙΣ ΒΑΖΙΡΓΙΑΝΤΖΙΚΗ

Η ποίηση του Ηλία Σιμόπουλου μας μεταφέρει μέσα από ευδιάκριτα μονοπάτια, στις ακρώρειες των τόπων των παιδικών μας χρόνων.

Στο στόμα μας έχουμε ακόμα τη γεύση από τα μαρμάρινα σκαλοπάτια της αυλής μας. Της αυλής με τα ολοπόρφυρα τριαντάφυλλα. Είναι πρωί Κυριακής. Το φως διαχέεται σε απέραντους ιριδισμούς.

Καθώς χτυπούν οι καμπάνες του Αη Σπυρίδωνα, επιβιβαζόμαστε σ’ ένα πολύχρωμο αερόστατο. Μ’ ένα μεγάλο παγωτό φράουλα στο χέρι, έχουμε αφεθεί να ταξιδεύουμε σε μια άχρονη πορεία μέσα στα πολυσύμπαντα.

Ο ήχος από τις καμπάνες σβήνει σιγά σιγά. Αιωρούμαστε τώρα πάνω από πυκνά δάση, διακρίνουμε ποταμάκια να περνούν ανάμεσα στις καλαμιές.

Το αυτί μας κατακλύζεται από εξαίσιες συναυλίες βιολιών, τιτιβίσματα χελιδονιών, λικνίσματα φυκιών, θροϊσματα φύλλων και το μουρμουρητό των νέων σπόρων κάτω από τη γη.

Το βλέμμα μας ακολουθεί τη γραμμή του ορίζοντα πάνω από μια ήρεμη γαλανή θάλασσα.

Μερικές αναταράξεις ξαφνικά, και ο στρατηλάτης άνεμος μας προσγειώνει σε μια αιματηρή πραγματικότητα. Οπλισμένοι με τα σπαθιά του λόγου αγωνιζόμαστε με τη βοήθεια των γενναίων νεκρών που είναι πάντα στους τροχούς.

Οι θυσίες μας δεν πάνε χαμένες.

Την επόμενη μέρα, περίλαμπρος ο ήλιος ανατέλλει και πάλι. Βρισκόμαστε στην εποχή της συνειδητότητας.

Απογειωνόμαστε και κατά την ανάλαφρή μας εναιώρηση, ο περιπλανώμενος άγγελος μας περισυλλέγει με τις φτερούγες του. Μας δίνει οδηγίες και μας κερνά μυριάδες δροσερές λέξεις.

Τις φυλάμε σαν φυλαχτό. Μ’ αυτές φτιάχνουμε ποιήματα. Έχουν τη μυρωδιά του θυμαριού, της ανθισμένης νεραντζιάς, του νοτισμένου χώματος και της αλμύρας.

Με τα ποιήματα φτιάξαμε δυο χιλιάδες χρώματα. Της ανατολής, της δύσης. Των εποχών. Του φωταγωγημένου ουρανού τη νύχτα. Με τη βοήθεια του ανέμου σηκώσαμε την άγκυρα γι’ ατρόμητα ταξίδια. Με το τελευταίο σφύριγμα του πλοίου, εκεί στην προκυμαία, οι ζωγραφιές μας πήραν υπόσταση.

Ας υποκλιθούμε μπροστά στη μεγαλειώδη ποίηση του Ηλία Σιμόπουλου. Την ποίηση των εικόνων, την ποίηση των χρωμάτων, την ποίηση των αγωνιστών της καθημερινής πραγματικότητας. Ας αγωνιστούμε, ο καθένας τον προσωπικό του αγώνα. Με χαρά. Ας πάρουμε ένας δυναμίτη από χαρά, όπως λέει ο ποιητής. Να ανατινάξουμε την πίκρα όλου του κόσμου!

“ME POEZINË TONË DYMIJËNGJYRËSHE  LE TË HEDHIM NË ERË GJITHË HIDHËRIMIN E BOTËS”

I fokosuar poeti  Ilia Simopullos

Përgatitur nga Artemis Vazirjadziki, poete

Poezia e Ilia Simopullos fanitet plotësisht nëpërmjet monopateve të dallueshme në vendet e largëta të viteve tona fëminore. Në të shprehurën tonë kemi ende shijen nga “shkallët prej mermeri”  të oborrit tonë, të oborrit me trëndafilë të skuqur. Është mëngjesi i ditës me diell. Dita depertohet në xixëllimat e pafundme, siç bien kambanat e Shën Spiridhonit duke u futur në një “aerostat” shumëngjyrësh. Me një akullore të madhe prej luleshtrydhe në dorë jemi lënë të udhëtojmë….  Pa kohë në një…. brenda në hapësira të mëdha, të shumta. Jehona nga kambanat shuhet avash- avash. Tundemi tani mbi pyje të  dëndur dallgë lumenjsh të vegjël që kalojnë nëpërmjet…… Dhe veshi ynë po mbushet nga ”koncertet e shumta të violinave të mrekullueshme, cicërimat e dallëndysheve, fikuset e detit të shkundura, zhurmimet e dobëta të gjetheve dhe murmuritjet e farave të reja, ndjejnë kohë. Syri ngrë vështrimin dhe ky vazhdon në vijë horizonti mbi një det blu dhe të qetë. Befas, disa tronditje dhe erë e fortë komanduese na ul në një realitet gjakatar. Të armatosur me shpatat e fjalës po luftojmë me ndihmesën e të vdekurve të pavdekshëm (të shenjtëruar) që ekziston gjithmonë nëpër ecje…

Sakrificat tona nuk shkojnë kot. Ditën tjetër dielli shkëlqen. Ai po lind përsëri. Ndihemi në epokën e ndërgjegjësisë. Po ulemi në tokë dhe gjatë lëkundjeve të lehta,  ëngjëlli, që bredh vërtet na mbledh me ledhat e tij… Na jep udhëzim dhe na qeras me  “fjalë “ të freskëta. I ruajmë si medalionet. Me ato kreatojmë poema, që kanë aromën e Çajit…., të Nerënxës së lulëzuar të baltës së lagur dhe të kripëzuar. Me vjershat krijojmë dy mijë ngjyra të Lindjes, të Perëndimit, të epokave të qiellit të ndriçuar të natës. Me ndihmën e  orës ankorohem për udhëtime të padridhshme (të patundshme). Me fishkëllimën e fundit të anijes, atje te Porti, pikëtakimet tona morën realizimin, pra u bënë realitet.

Le të përulemi përpara poezisë madhështore të Ilia Simopullos. Poezia e figurave ikononore, poezinë e ngjyrave e luftëtarëve të realitetit të përditshëm. Le të luftojmë secili në përpjekjen  e tij personale me gëzim. “Le të marrim një “dinamit” dhe nga gëzimi, siç thotë poeti, të hedhim në erë gjithë hidhërimin e Botës!”

Përkthyen nga greqishtja: Kosta Gaxhoni përkthyes W.P.S

ΑΡΤΕΜΙΣ ΒΑΖΙΡΓΙΑΝΤΖΙΚ

Δήλος

Πως σ’ άδραξε κατακρυφά, ασέληνη μια νύχτα

τότε που γεννοβόλαγες και σπάραζες·

θυμάσαι;

γλιστρώντας στον κρυστάλλινον ορίζοντα,

εθέριευες παλεύοντας στο νοτισμένο χώμα,

με μιαν αέναη απαντοχή·

γλυκοθροϊζαν λεύκες

τα νεροπούλια κούρνιασαν από βραδίς στους βράχους

κάτω κυλούσε αδίστακτο, αιμάτινο ποτάμι

τι όραμα αναπάντεχο και τρομερό συνάμα

το πήραν άγριοι άνεμοι και χάθηκε στη λήθη·

μα ένας ψίθυρος αχνός, μικρούλικος σαν κλάμα

δίνει φωνή στ’ αμίλητα, σε συνεφέρνει ξάφνου

και σύφλογη αναδύθηκες, κουρελιασμένα μάτια

πως φλετουρίσαν τα πουλιά, ορμή του Μιθριδάτη

τότε που τσακιστήκανε οι είκοσι χιλιάδες

αναριγώντας σύμπνοα μύριοι κατατρεγμένοι

τινάζεις στα ψηλώματα τα καστανά μαλλιά σου

πού είναι ‘κείνοι οι στεναγμοί;

πού ήταν τα παιδιά σου;

μακρύπνοο ξεκίνημα, απόηχος μιας λύρας

ένα βελάκι μυτερό καρφώθηκε στ’ αυτί σου.

Κάνεις να το τραβήξεις, και ξαφνικά θυμήθηκες.

Αναθυμάσαι; Πες μου!

Βγες ν’ αγναντέψεις το νησί

ολόφωτο, σαν λάβα.

ROMANIA

           REFLECTIONS ON THE CYNIC AND ICOHERENT

             ROMANIAN  POSTMODERN POETRY

Nadia Cela Pop , Romania

 (Aleksandra Shabani, Vicepresidente e I.W.P.W.A “PEGASI” ALBANIA, W.P.S, UP.L.I)

In the cultural section of every journal , there we can find a sharp rise of the use of the use of “postmodernism”. Let’s remember that the very who used this term, in the United States, were the poets Randali Jarrell, John Berryman and Charles Olson, in their references about the anti -modernistic poetry which was written after the Second World War. At the same time, the English historian Arnold Toynbee announced the emergence of a new age (inside intellectual life of the Western World) the postmodern “age” whose attraction has limited, at least in the beginning, to  the poets, artists and literary critics, contouring their adhesion to the post-war period, an exultant time, that came over the  wildest destruction left behind by the World War 2.

 During the 60’s the fate of postmodernism seemed to be connected to the “junk culture” (counter- culture) but, during the “meltdown period’ of the 70’s and 80’s, it was more plausible for the literary and art critics. This way, it vas able to reach the international level after it was used almost exclusively in the States. Its strange aura has produced many passionate charges against its moral and artistic parts. For example, Gerald Graff denounces literary postmodernism as one of  the main mythologies of counter- culture, which is fated to unleash an anti - intelectual celebration of vital rough energy and an ethos of the reckless snobbishness. Many artists think the modern world is passing through a strong and severe identity crisis and even the validity of postmodernism is not a sure one, after all. In his work ‘Five Faces of postmodernism is not a sure one, after all. In his work “Five Paces of Modernity”, the Romanian literary critic Matei Calinescu associated postmodernism vith avantgarde, decadence and kitsch.

We cam speak now about a narrative postmodern experimental prose. But in postmodern poetry, there’s a game played with impossible, impotence of the words, failure. This postmodern poetry claims: you must write,  because writing is an impossible thing. So, instead of a poetical language, the postmodern poets bring us obscurity, nonsense, platitude, a digression without any lyrical style that can the esthetic emotions.

 A row of words remains to pretend convulsions, reflections, the making of nothing. Perhaps the existence of postmodernism is an error, and suicide could be a possible remedy for this.

The poverty and weakness of this theoretical thinking is transposed into lexical outbreaks... and, in the end; all these make the reader to amaze and wonder. The nature of postmodern poetry itself is an hypothetical one, therefore the selection of elements and their remake lead to a unit that could be a brother of avant- garde and kitsch, it could look partly like the, modernity wherein some contemporary poets can identify themselves. The postmodern disorder increases the value of  a part at the expense of unit, in an inconsistent way. Those poets who find themselves in the credits of this so – called literary trend, are exactly what they are writing about, or, as George Buffon said: Le style est  l’ homme meme”.

Reading its “products”we shall find only a delirious” show of the senses, a mess in notions which has a “splendid sterility”.

The postmodern poets undertake some risks, due to the promotion of an “anti- poetry” phenomenon of strained speech, wherein they “direct” a world of “the boredom itself; not only a restless or rebel one, but cruel and with a poor stage property. This so-called class finds no roots in form or contents.

The significance, symbolic projections, lyric fantasy, all these are delayed or purely absent, but the obsessions, hallucinations and the barren words remain: “Postmodernism” means, in my opinion a cynic and aggressive ”stream” or phenomenon. It erases, parodies, denies and turns to dust all the recognized literary values, replacing them with some pieces of rough reality, even a cheap and shocking ones. I don’t think it has something to do with poetry, because poetry means to impress, not to make sick. At least in Romania, due to the postmodern poets, the readers do not want to  buy read any contemporary poetry anymore.

 The literary critic and historian Ugen Simion said:” They (the postmodern poets) have a juvenile defiant spirit, they are the shy, violent and pent- up ones”.

Of course, we cant’ t generalize this, Because there are a few other poets in Romania and I am one of these. We have a different path in poetry, a point of interference which is seated somewhere between the spirit of expressionism  and classicism. We  all have in common the interest  for ancient mythology and  legends, the promotion of traditions, and we deny the disorder of this century of technical and electronic know- how. Our final goal is to turn the man in the  street back to his own image, to his nature... the message is (according with “A History of Literature” by Ion  Rotaru): “let the arts, the poetry to do their task by speaking, to the souls. Do not throw the poetry in a fight against the  machine. It is too noble for that... just help poetry to use its personal weapons...”

The  voices of the contemporary poets can be new, real, original, it can keep the rhythm of the verse, the natural and musical one, even the impetuous one, but only if it stays on the stave of what the real and concrete poetry is. Experiences, dreams, fantasy, discovery of the effects that the “mantle of imagery” can have on the readers from different social ranks, all these add to the  flavour and I could say, they make the poetry lasts forever.

Many marks of the history of modernity are subordinate of the social and human environment. It is said, we are living, in a miscellaneous world, wherein everything is generally allowed.

Without “to usurp” the estethics  of the previous historic ages. With much respect for all the classics and their literary masterpieces, we can have our own place in the history of literature, outside of “the hysteria of modern development; on  a proud pedestal of contemporary culture.

We have the power to do that, we need only the linguistic means that are meant to promote the beauty and convolution of the world and like. We must give the readers “the key” of  understanding and identification of  these.

‘They all bear a message and a key,

Without them we remain just

The raiders of the hidden wonders”.

Pasqyrime (refleksime)  në cinik dhe pa lidhje të poezisë moderne rumune

Nadia Cella Pop

Në seksionin kulturor të secilës gazetë ne mund të gjejmë aty një ngritje të qartë, të dukshme, të përdorur për postmodernizmin. Le të kujtojmë se ata, të cilët përdorën këtë term në SHBA, ishin poetët Randall Jarrell, John Berryman dhe Carles Olson, në referencat e tyre rreth poezisë antimoderne, të cilat ishin shkruajtur pas Luftës së Dytë botërore. Në të njëjtën kohë  historiani anglez, Arnold Toymbe, shpalli të ditur këtë shfaqe të re në një moshë të re (brenda jetës intelektuale të botës perëndimore) mosha postmoderne, prirjet e të cilës kanë qenë të limituara, të pakta që në fillim drejt poetëve, artistëve, kritikëve letrarë, duke konturuar bashkimin  e tyre në periudhën e pasluftës në një kohë ngazëlluese, që hodhi në dorë rrënimi më i egër të larguar pas Luftës së Dytë Botërore. Gjatë viteve ’60 fati i postmodernizmit dukej se ishte i lidhur me kulturën e vjetër (kulturë e kundërt), por gjatë periudhës së rënies shkrirëse të viteve’70-‘80 ishte më shumë i besueshëm për letërsinë dhe kritikëve të artit. Kjo rrugë ishte më e afta për të arritur nivelin ndërkombëtar, pasi ishte përdorur pothuajse veçantisht në disa  shtete. Çudia  e saj ka prodhuar shumë ngarkesa të pasionuara kundër moralit të saj dhe pjesëve artistike. Për shembull Gerald Graff denoncon letërsinë postmoderne si një nga kryesoret e mitologjisë së kundërkulturës, e cila e ka fatin të palidhur, një celebrim antiintelektual i energjisë së ashpër vitale dhe një karakter i paarsyeshëm  i snobizmit. Shumë artistë mendojnë se bota moderne është duke kaluar përmes një krize indentiteti të fortë e të rreptë dhe ndoshta vlefshmëria e postmodernizmit nuk është vetëm   e sigurt pas gjithçkaje. Në punën e tij: “Pesë fytyra të modernitetit” kritiku letrar rumun, Matei Kalicalinescu bashkoi postmodernizmin me pararojën, dekadencë dhe mitin.

Ne mund të shprehemi tashmë rreth prozës eksperimentale postmoderne rrëfyese. Por  në poezinë postmoderne egziston një lojë  e luajtur me të pamundurën, me pafuqinë e fjalëve, dështimin. Kjo poezi postmoderne bën kërkesë dhe pretendon se ti duhet të shkruash, sepse të shkruarit është një diçka e pamundur. Kështu që, përveç gjuhës poetike, poetët e postmodernes na sjellin  në errësirë, paqartësi, budallëk,  shmangie pa ndonjë stil lirik që mund të ketë emocione  estetike. Një varg  fjalësh mbeten që të pretendojnë përpëlitje, reflektime,  stisjen e asgjësë. Ndoshta prezenca e postmodernizmit  është një gabim dhe vetëvrasja mund të jetë mjeti i mundur për këtë. Varfëria dhe dobësia në drejtim të këtij të menduari teorik është vendosur gjetiu në drejtim të shpërthimeve leksike. Dhe në fund, të gjitha këto e bëjnë lexuesin të “çuditet” dhe të  “mrekullohet”. Natyra e vet poezisë posmoderne është vetëm hipotetike; gjithsesi përzgjedhja e elementëve dhe transformimi i tyre që çon nxit drejt një bashkimi, i cili mundet të jetë  vëllai i  përparimit dhe i mitit. Kjo mundet të duket pjesërisht si modernitet, ku, në disa poetë bashkëkohorë, mund të identifikojnë veten e tyre. Çrregullimet ose trazirat e postmodernizimit zmadhojnë pjesën e vlerës së shpenzimit të bashkimit në një mënyrë jo kosenguente. Këta poetë, të cilët gjejnë veten e tyre në besime të kësaj të ashquajturës prirje  letërsie, janë pikërisht ato çka ata janë duke shkruajtur ose ashtu si George Buffon tha: “Les stily est l’homme Meme” (Stili është shtëpia e ....” Duke lexuar krijimet e tij, ne shpesh vërejmë për thelbet e mesazhit, në  një hapësirë të lirë, por ne mundet të gjejmë vetëm shfaqe  të përçartë të ndjenjave, çrregullimeve në mendime, të cilat kanë një sterilitet të shkëlqyer madhështor. Poetët postmodernë marrin përsipër disa risqe  të të detyrueshme, për të përkrahur fenomenin antipoezi të fjalimit të tendosur,  ku në atë të drejtpërdrejtën e botës, në mërzitjen e  vetes, jo vetëm të shqetësuar ose vetëm rebel, por të egër  dhe me një etapë vetie   të varfër. Kjo e ashquajtura kategori zbulon jo rrënjë në formë ose përmbajtje.  Kuptueshmëria, projektimet simbolike, fantasia lirike, të gjitha këto janë të ngadalësuara ose tërësisht të munguara, por idetë e kota, vegimet, haluciancionet dhe fjalët e shkreta mbeten ose do të thonë mënyra ose mjete postmoderniste, në mendimin tim cinike dhe “përrua” agresiv ose fenomenal. Ajo shuan parodi….. dhe kthehet për të fshirë pluhurin ose për të shkundur të gjitha, duke pranuar vlerat e  letërsisë, duke i zëvendësuar ato me disa pjesëza të realitetit, ndoshta të lira dhe skandaloze të vetme. Unë nuk mendoj nëse ka diçka për të bërë me poezinë, sepse poezia nënkupton të bëjë përshtypje, jo të të bëjë të sëmurë.

Të paktën në Rumani drejt poetëve postmodernë lexuesit nuk dëshirojnë të blejnë dhe të lexojnë më ndonjë poezi konteporane. Kritiku letrar dhe historiani Eugen Simion tha: “ Ata (poetët konteporanë) kanë një shpirt nxitës, djaloshar,… Ata janë të turpshëm, të dhunueshëm dhe të përmbajtur të vetëm ”.

 Patjetër, ne nuk mund ta përgjithësojmë këtë, sepse janë dhe pak poetë të tillë në Rumani dhe unë jam njëra prej tyre. Ne kemi rrugë të ndryshme në poezi, një pikë interference, e cila ka zënë vend diku midis shpirtit të ekspresionizmit dhe klasicizmit. Ne të gjithë kemi të përbashkët interesin për mitologjinë e lashtë  dhe legjendat, përkrahjen e traditave dhe ne mohojmë ose s’pranojmë çrregullimin të këtij shekulli teknik dhe elektronikme aftësi mohimi. Qëllimi ynë final është të kthehemi te njeriu pas në rrugën e imazhit të tij të vet, të natyrës së tij… Mesazhi është duke marrë parasysh në pajtim me ne Historinë e Letërsisë nga  Ion Rotarn: “ Lejojini artet, poezinë të bëjnë detyrën e tyre duke u folur shpirtrave…. Mos e flak  poezinë në luftë kundër makinerisë. Është gjithashtu  fisnike për këtë gati për të ndihmuar poezinë, për të përdorur armët personale të saj”. Zërat e poetëve konteporanë  mund të jenë të vërtetw,  origjinalw, ato mund të mbajnë ritmin e vargut,  natyralen dhe muzikalen e vetme, ndoshta dhe të vrullshmen e vetme, por, nëse ajo qëndon në stop të asaj se çfarë poezie reale dhe konkrete është. Ekpseriencat, ëndrrat, fantazia, zbulimi i efekteve që manteli i shëmbëlltyrës  mund të kenë te lexuesit nga shtresa ose kategori shoqërore të ndryshme të gjitha këto i shtojnë një shije të këndshme (aromë) dhe unë mund të them  se ata e bëjnë poezinë që të zgjasë përgjithmonë.  Shumë shënime të historisë së modernitetit janë të varura nga shoqëria dhe  ambienti njerëzor. Është thënë se ne jemi duke jetuar në një botë të përzier, ku çdo gjë është përgjithësisht e lejuar. Pa uzurpuar estetika të moshave historike të mëpërparshme, me shumë respekt për të gjithë klasikët dhe kryeveprat e letërsisisë së tyre, ne mund të kemi vendin tonë në historinë e letërsisë nga ana  e jashtme te histeria e zhvillimit modern një piedestal krenar i kulturës bashkëkohore. Ne kemi forcën për ta bërë këtë. Ne na nevojiten vetëm mënyrat, mjetet linguistike që janë paracaktuar të përkrahin bukurinë dhe spiritualitetin të botës dhe jetës.

Ne duhet t’u japim “çelësin” lexuesve, të të kuptuarit dhe identifikimit të këtyre. Ata që të gjithë e mbështetin mesazhin dhe çelësin, pa ata, ne mbetemi gati si keqbërës të mrekullive të fshehura.

MALTA

“STYLISTIC DIVERSITY, A LIVING PHENOMENON

 SHAPING THE INDIVIDUALITY”

Patrick Sammut, Malta, March 2009

Vice-President Maltese Poets Association (founded 1975)

www.ghpm.netfirms.com , www.patrickjsammut.blogspot.com

March 2009

Agron Shele, poets, writers and friends of literature and the arts present at the International Symposium “Poetic Muse” Pegasi 2009, greetings from Malta and the Maltese Poets Association.

Feedback from poets all over the world:

I must say that it was a surprise, but also a privilege, for me to be part of this international symposium by being asked to prepare a speech about “Stylistic diversity, a living phenomenon shaping the individuality”. The first thing that came to my mind was that the subject was too big and at the same time too vague to be treated in so much a imited space. Thus, I immediately thought of asking the help of some poets and friends of mine - with whom I correspond regularly through e-mail and traditional post – to give me personal feedback regarding the present theme. • One of the first to answer was Teresinka Pereira, BRASILIAN-AMERICAN poet and President of the International Writers and Artists Association (IWA), and of the International Congress of the Society of Latin Culture. In her words: “When writing poetry I prefer to diversify my poetical style instead of using the monotonous consistency of an old tone, have self compassion towards my feelings, asking rhetorical questions. Diversity is creativity. I also try to develop the poem with a substantial meaning, without repetition. I use short verses and go right to the point, instead of taking the readers’ time, annoying and abusing their patience. I also think I have a long way to go towards that desired ideal style5” • A somewhat similar response comes from poetess and Associate Professor from he Centre of Applied English Studies of the University of HONG KONG, Agnes Lam, observed that, "I hate repeating myself because I get bored and I am afraid I will bore my readers. So I find it hard to write about the same theme unless I can find a new angle or a new way of saying something. So thematic and/or stylistic diversity can help to make me not bored with my own writing. The more I write though, the harder it is not to be bored with my own writing. But then, that forces me to grow. To me therefore, while the voice in my writing might have some essence which does not change, there is a part which changes - perhaps the themes or perhaps the style or perhaps both." • An immediate reply came also directly from ISRAEL, this time from Ada Aharoni, Peace Culture Researcher, writer, poet, lecturer and founder and President of IFLAC: The International Forum for the Literature and Culture of Peace. Her feedback regarding “Stylistic diversity, a living phenomenon shaping the individuality” was the following: “Speaking for myself, I am not aware that my individuality has been shaped by any stylistic diversity, not of my own and not that of others. It is rather the other way round: it is my individuality that shapes my stylistic diversity.

My character and individuality has usually been shaped by people, writers and poets I love and admire, mostly for their ideas, their view of life, values, humanism and kindness. And why call: "Stylistic diversity - a living phenomenon?" I would leave the word "phenomenon" for much greater and more astonishing things and developments. There has always been stylistic diversity in Poetry, even in Shakespeare's Sonnets and Poems! So, I would rather term it: "Factual stylistic diversity" and not use either "a living" or "a phenomenon."”

• Poet Nadia Cella-Pop, from Brasov, ROMANIA, answered thus: “Starting with how we understand this word (STYLE), with its Greek provenance (STYLOS= penholder and writing, language5) the linguistic accept must be used only together with the personal manner, and the result of these means the artistic skillfulness of the creator, according with the personal credo. The literary style must respect some specific requirements about correctitude, clarity, purity, naturalness, harmony, in order to save the musicality and expressiveness of the work itself. Especially in poetry, where the “style jewels” are required-epithets, metaphors, antithesis, allegory etc. – there is no place for obscenity, doubts, nonsense, savagery, rude words. The poet’s literary deficiency, his/her disability to connect images, feelings, senses, in a coherent shape will make a weak artistic structure. As Buffon said once, the particular style actually means one of many shapes of the only essential style, the artistic one. The style is the pure expression of personality, and its diversity shapes the poet’s profile, it makes to set apart only if it respects some quality principles. Due to esthetic evolution of the language the poet uses, he/she could to subordinate, by talent, the intentions of affective message for the readers, obtaining the spiritual value of the literary work.”

• Also interesting is the comment of poet Tholana Ashok Chakravarthy, directly from Hyderabad, INDIA: “Poetry is perhaps the ONLY language which is expressed by various poets in various languages with varied and wide-ranging feelings. The language of English is no exception to this. The expressions or feelings, though differ from view to view, most of the expressions are understood in a right spirit by a reader who possesses an inclination towards literature and is familiar with literary terms. And, it in this context andjuncture, a writer / poet’s written thoughtful words not only look confusing but to a large extent seem misleading, distracting and confusing a reader. Hence the feeling of “not convinced” creeps into a reader’s mind and the stylistic diversity (the style of presentation of a poet / writer) looks disorderly and indistinctly, thereby diluting the element of “interest” in a reader. Similarly, a living phenomenon, or say, some notable writings of renowned persons relate to the writings of such individuals, which time and again inspire most of the readers for generations and generations. This particular individual trend, tempo or motivation ultimately shapes the particular writer / poet’s writing to remain a living phenomenon, that is, steadily remaining in the lime-light in the literary circles.”

• Poet and painter Stephen Morris from Birmingham, England, presently living in South of FRANCE said thus: “Well normally I don't make comments about what people write about me or my work. It is the critic’s privilege I suppose to write what he or she feels. In the past there have been hurtful comments and at other times I have been flattered and pleased. I do believe though I have taken my writing and my art very seriously and have always attempted to be honest, sincere and have never shied away from pushing the boundaries and questioning academic traditions. Freedom to do this, in my opinion, is vitally important for the creative artist.” Points to ponder on: Diversity is creativity Thematic and stylistic diversity help set aside boredom (regarding both writer and reader), and eventually help the poet towards growth Individuality shapes stylistic diversity not the other way round Style has to do with the artistic skilfulness of the creator, according to his personal credo Style is the pure expression of personality, and its diversity shapes the poet’s profile In poetry style has to do with metaphors, allegory, antithesis, epithets, and all the rest. Freedom is vitally important for the creative artist.

Stylistic diversity and the individual: some examples from contemporary poetry worldwide:

_ Teresinka Pereira – short poems with a message difficult to forget

Thematically Teresinka Pereira (also member of the World Poets Society) treats issues such as love (Internet) and lack of love (Resistance, Denial), famine, injustice, lack of freedom, the death row, war (Kabul) and lack of peace, life as a fantasy because time flies (Birthday, November 1st, 2008), and children’s and woman’s rights (Children of Gaza, The Flower, The Borgol). As a person and poet Teresinka is alert to what’s happening worldwide (The Borgol, Wall in the Sea, Easter), especially in corners where there is political instability, suffering, injustice. She is also a regular globetrotter and a world ambassador who delivers her messages through poetry, gives a voice to the voiceless, to thoughts that for the majority remain silent, unspoken, let alone uttered aloud. As an example, in her poem Hiroshima, August 6, 2008, Teresinka exclaims, “But the World watches/and the World will not permit/another surprise attack anywhere!/Atomic bomb, never again!/Leader of the World, never again!”), while The vote in USA is a shout against “the mistake /of domination, imperialism, /and war... war... war!!” Hers is also a poetry of protest and condemnation of those who use power in the wrong way. A number of Teresinka’s poems are dedicated to various personalities, mostly linked to the world of peace and poetry (Nelson Mandela – Homage, Homage to Pete Seeger, Anna Politkovskata, Maria Montelibre, Goodbye, Poet Jozo Boskovski Jon (1933-2008)). Among Teresinka’s stylistic characteristics one needs to mention concision (War, Labor Day, May 1st, 2008, Sub-Poem, Overlook, Warning), dialogue between the “you” and “me”, the poem-letter, with a mixture of poetic/prose on a lexical level (Christmas and a poet on death row), a metaphoric language which is romantic, direct, clear and sincere, descriptive, but at the same time economy on words to the limit (Barbed wire and

roses), and use of no middle-terms. In Hiroshima, August 6, 2008 – refers to “an

irresponsible President”, and in The Christ of Rio de Janeiro Teresinka writes: “The Christ I see is a human art work./He is a sentinel of time,/eternal presence of a cement body/and a temporal symbol of love,/touching the sky with his open arms.” Teresinka’s poetry is full of exclamation marks, and hers is a verse where the “I” is more powerful than the sword: “I don’t care who5”; “I consider criminals/and killers5”, “I condemn the hands that are taking lives5” (Children of Gaza). Above all Teresinka Pereira writes poetry which wants to assert something, convey a message. Style and the individual, the pen and the person as a social being in the case of this poet from Brasil-USA go hand in hand.

_ Nadia Cella-Pop – the contemplative and philosophical self When I asked Romanian poet Nadia Cella-Pop about the themes she writes about in

her poetry, she answered that the themes of her poetry are provided and directed by her contemplative and philosophical structure within, of what she personally feels about events and moods. Her themes are enriched by other people’s experiences and by her vast cultural background. Thus, her books contain erotic poems, patriotic poems, poems with a mystic sense, where the intensity of feelings rules, and poems of existence. She keeps respecting the words’ aesthetics. Cell-Pop I also tracking a coherent base thinking about all types of readers, to let them taste the originality of her lyricism. Reading the poetry of Nadia-Cella Pop is quite an experience. Hers is a very powerful imagery and at the same time beautiful and lyrical. Pop’s poetry is also a game on words which when read forces the reader to exclaim, “How beautiful!” Hers is a language which goes directly to the heart. All is presented in an aura of mystery. The poet is well-tied to the present but her fantasy travels back and forth in time with great ease, as with much ease she creates very effective imagery. She also travels between two different temporal points in time which mark the limits of Pop’s fantasy: at one extreme, “a world of ruins” (the extreme point of corruption), and on the other extreme, a world where “rule the butterflies” (a world of innocence, untouched). Hers is a voice in a way tied to the present, but in other ways it surpasses the limits of time. Pop’s stature at times reaches dimensions that surpass “all the worlds we know”. In writing her poetry Nadia-Cella Pop makes use of different lexical registers such as nature, music, colours, emotions and the Bible (the crucifix is a recurring image). Reading the poetry of Nadia-Cella Pop is also a voyage from childhood to old age, with all that is experienced in between. Nadia-Cella Pop sings about love, peace and harmony through her word. In The Afternoon Tea she invites humankind to unite. Harmony is the key word, and all this in a simple but very fluent language. Harmony is also the thing common to both life and

music. Human love later on transforms itself into a pantheistic love where the “I” unites “with the world of worlds for eternity”. The poet invites the reader to reflect on huge (the macrocosm) and small (the microcosm) things, on the good and the evil, on the strong and the weak, on the conquerors and the vulnerable. Pop writes about the worlds both within (memory and emotions) and without (creation and nature), the told and the untold. Nature is seen as an open book from where the poet learns, reflects and expresses what people in general have no time to say. Little gestures or things, like having a cup of coffee in the morning or a flower, inspire Pop to write about universal experiences, thus those lived by man and woman not only in Romania, but everywhere. In this way Pop manages to change gestures into words and words into poetry. Like the mime, the poet does not speak but makes us see what “we want to forget about ourselves”. Pop also helps us move always nearer to the “deciphering of the total”. And this can only happen through “pure thought and a virgin soul”. And this makes us feel that her poetry is also an invitation to “remain forever children”, and to continue to feel the need for fables and adventure. Pop also writes about the tiredness of the body and the grandeur of the spirit. However, part of this grandeur belongs also to poetry.

_ Ada Aharoni – the poet as a “conscious caretaker” When I interviewed Ada Aharoni (member of the World Poets Society), one of her

statements was: “5I think that the world today is in great need of the consciousness, wisdom, and love of the poets. T.S. Eliot was right when he said that "Poets are the consciousness of the world!" And with all the violence and wars we have on our planet today, we badly need the consciousness and the love of the poets to repair our world and soothe ailing humankind. It is not that I prefer poems with a message, what I would like to see is that more poets become "conscious caretakers", and that they would write beautiful and

fascinating poems that move us to be better people and more involved in the mending of our ailing blue planet - before it blows up in flames.”

The major wish of this poet who comes from Israel is expressed in her poem I want to kill war, when she writes, “I want to kill you war, forever,/not like a phoenix/that always comes back”. And how can this ever be done? Ada also offers this fantastic solution of how to do away with war:

All the peace marchers of the world/ Will take the heavy metal cases/ full of nuclear wastes/ and dump them over War's head,/ the cases will leak, as usual,/ and War will dissolve back into his archaic bottle/ where he belongs -/ We shut the cork.

The same solution is referred to in the poem Not in your war anymore. As a poet and a Peace Culture Researcher in Ada’s case style in her poetry and individuality are strongly linked. Her verse and career both have a clear objective: the denunciation of war and the will to make it stop ones and for all. Hers is a poetry linked to the Middle East (a land where olives, vines, figs and oranges grow) and the war she protests against is twofold: that between Israel and Palestine, and in a global context, the nuclear threat.

Metaphor is a powerful mechanism used in Ada’s poetry, but the most powerful is that taken from Peace is a woman and a mother: “Peace is indeed a pregnant woman,/Peace is a mother.” And the way to peace seems to be entrusted to mothers, sisters, daughters (A bridge of peace):

My Arab sister/,Let us build a sturdy bridge/ From your olive world to mine,/ From my orange world to yours,/ Above the boiling pain/ Of acid rain prejudice -/ And hold human hands high/ Full of free stars/ Of twinkling peace./

Together with metaphor, the chromatic dimension is very strong in Ada’s poetry: “we cannot paint war green”, “crimson blood”, “russet bronze fiery metal cartridges”, “golden laser Napalm”, “dark cage”, “peaceful green woods”, “white horse from golden Jerusalem”, “bright blue sky”, “golden flower faded”, “our blue planet”, “a silvered horizon”, “green and brown seaweed”, “blue bacteria”, “green, curious eyes”, and “green earth”. In spite of death, war and the warmongers, the graves, the bodies and the blood which Ada’s protests against, essentially her poetry is positive, a poetry of hope in peace, union and optimism.

_ Tholana Ashok Chakravarthy – simple living and high thinking

I am sure that the following statement by Tholana Ashok Chakravarthy (member of the World Poets Society) will help to understand better his poetry: “The concept of uniting art with poetry will unite all classes of people, irrespective of age, caste, creed, race and religion. Yes, I do prefer poetry with artistic reflections of the theme, which I feel will definitely pave way to enlighten the children and youth in particular. Peace-poems and harmonious-art if jointly presented together, the face of humanity will be adorned with the glow of Universal Peace.” Regarding the regularity of form in his poetry Tholana Ashok answers: “Yes, it is my choicest of choices to attract and immerse the reader/s and to take the reader/s deep into the heart-touching meaningful depths. Hence, with exception to some, I prefer the form of rhyme for most of my poems, for I am sure, this pleases both the mind and heart of a reader.” As a person he describes himself as “a person of – SIMPLE LIVING AND HIGH THINKING.” And this is what happens in his poetry too: a mixture of simple language with profound thoughts about simple things (childhood, harmony, nature) and things that reflect humanity’s suffering (starvation, war, physical abuse and brutality on children, death, street beggars, orphans). On the one hand, there is the poet-child pleading for justice, mercy and equality, on the other hand there is the self-boasting, pseudo-civilized, hi-tech society of today. Simplicity is found also in the use of imagery: “clouds of war”, “tentacles of hatred”, “mother earth mourns”, “clouds of darkness”, “meadows of future”, “Lives entangled in the webs of starvation and death”, “eagle-eyed street lights”, “pigeons of peace”, “seeds of peace”, “ocean of miseries”, “seeds of mistrust”, “Flowers of peace”, and “the petals of faith”. All have to do with the world of nature, but at the same time many treat a negative aspect of today’s society in which man lives or represent something which has still to come (such as peace). In one of his untitled poems Tholana Ashok writes thus:

Let our inner-self speak through the nib of our pen/ Let our poetry create a culture of peace-filled vision/ We possess ability to achieve, by words of expression/ Yes, let us stand firm at this hour, with determination/ Then only can we provide peace, succor to everyone./ In a way Tholana Ashok speaks for other peace poets like Teresinka Pereira and Ada Aharoni, but even in the name of all poets who in their hearts wish for a better world.

_ Stephen Morris – life presented at its most simple and straightforward

Answering to some of my questions Stephen Morris (member of the World Poets Society) reacts thus: “I do try to be simple without been simplistic5 I find beauty everywhere, both in the physical and the abstract5 I found even in the ugliness of the twin towers attack in New York there was something hypnotically beautiful. The images of the planes as they flew into the building. The mesmerizing effect of people jumping to their death, to be followed by the collapse of the buildings. Finally, the twisted metal that remained created by the collapsed girders, could have been interpreted as a staggering piece of sculpture. What I feel is that beauty can be everywhere but I hastily add I never saw any beauty in Auschwitz not for a single moment5 Artists and poets have imaginations, the rulers know this for they could be dangerous as they make people think. Dictators don’t want people who think. The true artist, in my opinion, not only should reflect the society he is in, but should be critical of it and attempt to change it, especially if that society is corrupt and restricts freedom. The pen and the paint brush are mightier than the sword5” As already said earlier, Stephen Morris is a poet and painter/artist. He has traveled worldwide, exhibited and held poetry readings in many countries. One of his favourite styles in his verse is visual poetry. He also writes haiku and free verse at times, and regular poetry with regular rhyme (the traditional abcb or aabbcc rhyme models) and rhythm at others such as in On writing a poem:

A poem it should have rhythm/ A verse it can have rhyme/ It doesn’t always happen/

And never all the time;/ or as in The Kingfisher catcher: The Kingfisher catche/r All dirty and clean He joined the party To worship the Queen.

The reader of Morris’ poetry soon notices that emphasis is put on the auditory dimension of the word (so not only poetry as seen on the page but also poetry as sound), and this not only through mechanisms such as rhyme, but also through alliterations, onomatopoeia, and assonances. The following instances prove my point:

We waited, excited/ we could and would/wait no moreD/ Swept across our goose pimpled backsD red-rimmed eyesD (from Christmas Island memory); blistered twistedD blood black earthDtime trappedDpit of death (from Patient 47415); the insistence on the “w” sound through words such as “Will we”, “when”, “Wear your overwear”, “always”, “wishes”, “bow”, “way”, “wrong” and “where” (in Doppleganger love poem); Pitter patte/r Dilly-dally,/ Hotch-potch/

Ally pally (from Thingy-Majigs: A sound poem).

About simplicity and being straightforward especially when writing about life’s mysteries Stephen Morris through his verse states that we are “Living in the warehouse of extinction” (Limbus of the Moon); that “Worlds turn,/The Universe expands./We are./We exist,/Women conceive,/Tails wag,/cats purr./We create,/we procreate,/Everything is.” (Tails wag); that “Grief does not leave,/It lurks, it hurts./It has a perpetuity.” (from It lurks it hurts); that “When worlds collide./We know so little/Understand less./Between the shadow/And the object/Falls reality.” (from When worlds collide); and that “nature made us,/Nature will take us away.” (in Eternity listens). His style in poetry as in his paintings at times may be called naïf, such as in Dangerous days. Back to style and the individual. Stephen Morris as an individual has lived different and contrasting moments: love and hate, company and solitude, health and sickness, moments of madness and moments of reflection, confinement and freedom, hurt and happiness, stability and movement, moments of darkness and others of light. All these moments in time are reflected in his poetry and paintings, simple but at the same time most diversified through forms, sounds and colours.

_ Agnes Lam – the voice of awareness, compassion, emotion and sensitivity, and poetry as a healing agent I met Chinese poet, Agnes Lam, in South Italy last November 2008, during the NOSSIDE International Poetry Competition prize-giving ceremony. As a person she is exquisite, humble, a listener more than a speaker, and when she speaks she does it in a low but clear voice, never abandoning her beautiful Asian smile. The audience present at the NOSSIDE ceremony was enchanted when they heard Agnes Lam read her poem Vanilla in the stars in English. People reading Lam’s poetry from her two anthologies, Woman to Woman (1997) and Water Wood Pure Splendour (2001), notice the same characteristics of Lam as a person: sensitivity, a strong sense of awe, emotion, compassion, and also awareness of our present, past and future, awareness of the fragility of us human beings, but at the same time awareness that we as inhabitants of the Earth are no island. Agnes Lam herself admits that poetry is like breathing, and that “Through writing poetry, I reorder my inner dissonance.” However, this is not all. Lam continues, “If I can articulate the fury and the calm, perhaps my words may offer some comfort in resonance to another who does not”. (see “Introduction” in Woman to Woman, p. 9) Poets are sensitive, and even Lam with her special style, writes about hunger, war, hurt love, poverty, memory, childhood, life and death, but also history, freedom, and politics in its wider sense (The richer the people, After the handover, Yanan, A tragic mistake, The rape of a nation). From the stylistic point of view Lam is a master of free verse and

image manipulation. Her language is sensual (“I thrive/on the spectrum/of colours smells noises”, “I do not presume to touch/ the sand”, “I can hear the echo of footsteps”, “the sun on my skin”, “the smell of tang ho”, “These seconds,/let them graze/dry against my lips”), natural (“blade of grass”, “every grain of rice”, “a chorus in the trees/as on the leaves/a breeze sighs”, “everywhere I walk in May/roses are blooming”, “The world/a garden of snails/gleaming in the sun/moving.”), and metropolitan (“silicon chips”, “As tour buses signal left and right,/shoppers swelter in the taxi queu”, “Every music shop/brought out her CDs”, “the end of a subway line”) at different moments. Lam uses direct discourse but also instances of prose-poetry (see I cannot give it back to you, and Writing in the middle of the road) in her verse and this continues to prove the link between her writing and everyday life. Agnes Lam as a poet and individual is also a very careful observer of colour: “the sun/an intense red ball”; “upon layers/of gold and blue”; “charcoal black”; “two tender streaks of white”; “the coral set to match the pink”; “more than white roses”; “see the red of fire”; “I see a yellow sandal”; “Her hair was completely grey”; “Blood red and crimson,/fiery orange, lipstick pink,/violet, blush and white.”; “On a battlefield, yellow flowers are/more fragrant than ever.” This is not all; on the contrary Agnes Lam’s poetry is vast from both the stylistic and the thematic perspectives. Reading her poetry one soon becomes aware that he or she has started a long voyage of discovery, not knowing exactly when and where the finish line is. Agnes Lam is a person who looks both horizontally and vertically for inspiration, and this renders it very difficult to fathom her poetry.

CONCLUSION:

It is a cliché (of which one cannot do without) to admit that one cannot separate the poet as a human being (an individual) from the poet as an artist (style). The poet is what he writes and poetry is the sum total of what the poet as a human being does, thinks, experiences, the people s/he meets, the news s/he follows, his/her travels, the spaces and the time in which s/he inhabits and lives. Every human being (however different the country, the environment s/he comes from) has his/her rhythms, time-table, habits,

virtues and vices. Every poet has his/her personal style of writing. However, there still remain common elements, in spite of all the differences. All human beings have emotions, their good and bad moments, their strengths and weaknesses; all poets are sensitive to suffering and injustice; all poetry is there to ameliorate humankind (in a way or other) and if this is not the case, then it is not poetry at all.

Greetings to all the academic writers and poetes from all over the world that are gathered writers and poets from all over the world that are gathered here today. To all our friends, greetings.

My Precious Colleagues. We are on film land when we talk about poetry, when we gather and dedicate ourselves to special purposes. We are on  high lands… And April is here to greet us in its inmost energizing will. Who can permit me today from saying that I feel like a Gorgon, that left the waters of the deep Mediterranean Sea, who climbed up the Ionian and Adriatic Waters, and now feeles content this beutifil, poetic nest.

My dearest Albanian friends. We have been lovoing you for years, as we were almays eager to search the circulating magazines to find eachother’s heart, to find eachother’s poetry.

In this devine nectar and wine the Olimpic Gods are proud to see and they still admire, the existsting firey poetry that all of the poetes of this world give… to be absorbed in this Universe.

My Brilliant Minds!

You now that we are living in very cruel times.

Everything is deteriorating and everything is becoming unhearted and lovely. But poetry comes to us like friendly consolation, like water, like a very deep present it comes to us. And what is tryly worth and honourable to see, is this ecumenical symbol of the flying horse Pegasus, that aims towards the Skies, that aims towards the lighs, that wants to attach itself to the lights and bring the lights to Earth.

And what I must say in this special, Albanian, poetical symbol, is the force I truly see between the eyes, the determination that’s fixed between the eyes, the innocent unicorn that has become a very strong horse, the speedy horse that is reatrained in an inner, invisible, firey bull, the three dimensional body that holds a white ball of spiritual activity and fire above it, that is determined to pass, to orientate itself in this world.

What in Universalism, if I cant’s unfold my heart in a little poem. What is a little poem, if I can’t exprees the truth that I feel inside me what is truth, if I cant’t ease the pain from a suffering fellow-being, that’s struggling, that’s fighting to rise towards the surface.

Everyone has a spirit. A man, a tree, a flower, the mountain, the  sea has a spirit. A  country and a whole nation has a spirit. This world itself has an enormouw, unlimited spirit, and everything on earth belongs to this eternal, beautiful Spirit.

May you always have  flowers of everblossoming beayty and kindness in your heart Albania.

May you always have folklore traditions at your presence… literature, music, dances, paintings, sculpture, architecture, theatre.

May education, science and research reach a high peak in your country. May education science and research reach a high peak in  your country. May democraticcedures rise in your contry. May you become finically strong and independent. May all the countries of the Balcanic Region have friendship and peace between them. May we all have prosperity and pece between us.

Albania

 May you gather back the thousands of your emigrant children and  grand children, scattered in all the corners of the earth. May the families find prosperity in their homes again. May all the people become happy again in their country. And in front of this devine calling, what can I do? …What can I say?... In front of the devine sounds of the Mother calling her children I just listen and watch…

I … May God be with you… Thank you for listening to me…

Ligjëratë

“VENDI DHE NJË KOMB KA NJË SHPIRT. KJO BOTË NË VETVETE ËSHTË SHUMË E MADHE, SHPIRT I PALIMITUAR DHE ÇDO GJË NË KËTË TOKË I PËRKET PËRJETËSISË, SHPIRTIT TË BUKUR”.

Vasiliki Kahahani, poete, p ërkthyese

Përshëndetje Gjirokastër! Përshëndetje Shqipëri! Përshëndetje Simpoziumit Ndërkombëtar “Muza Poetike PEGASI 2009” që mbahet  sot në Shqipëri.

Përshëndetje zotit Kristaq F. Shabani, President dhe themeluesi i Lidhjes së Krijuesve “PEGASI” Albania. Përshëndetje Sekretarit të Përgjithshëm z. Agron Shele. Përshëndetje gjithë anëtarëve  të Lidhjes së Krijuesve “PEGASI”.  Përshëndetje speciale për z. Petro Dudi.

Përshëndetje të gjithë besimtarëve, kulturave, ushtarakëve, politikanëve, zyrtarëve nga gjithë Shqipëria, që janë mbledhur këtu sot. Përshëndetje zonjës Teresinka Pereira, Presidente Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve  Ndërkombëtarë. Përshëndetje z. Dino Kubatisit, president i Lidhjes “Kafe e Ideve“ Salaminë, Greqi; Përshëndetje zotit Dhimitrios Kraniotis, President i Lidhjes së Poetëve Bashkëkohorë, zotit Antonis Zalonis, zonjës Panajota Zaloni, Presidente e Lidhjes së shkrimtarëve dhe poetëve  “XASTERON”, drejtuese ekzekutive  e revistës letrare greke “KELENO”.

Përshëndetje gjithë shkrimtarëve, akademikëve dhe poetëve nga disa vende të botës që janë mbledhur sot këtu, gjithë miqve tuaj, kolegëve të mi të çmuar, të respektuar!

Ne gjendemi në një tokë filmash të mjegulluar, ku ne flasim rreth poezisë, ku ne mblidhemi dhe ia dedikojmë vetvetet tona qëllimeve të veçanta. Ne gjendemi  në lartësi tokash. Dhe prilli gjendet këtu për të na përshëndetur ne me më të brendshmen   dëshirë të tij të energjizuar. Kush do të mundte të më jepte mundësinë mua sot duke thënë se unë ndjehem  si një gorgonjë, që lë pas ujërat e Detit Mesdhetar dhe kërcen e ngjitet lart në ujërat e Jonit  e të Adriatikut dhe tani ndjehet e lumtur, e kënaqur në këtë fole poetike të bukur?! Të dashur, miqtë e mi shqiptarë! Ne kemi qenë duke ju dashur për shumë vjet, sikurse ne ishim gjithmonë të paduruar për të kërkuar revistat duke i qarkulluar për të gjetur zemrat e njëri - tjetrit, për të gjetur poezitë e njëri – tjetrit. Në këtë nektar të shenjtë dhe verë, Zotat olimpikë  janë krenarë për të parë  dhe ata tashmë e admirojnë poezinë ekzistuese të zjarrtë, që gjithë poetët e kësaj bote dhurojnë për t’u përpirë në këtë Univers.

Mendjet e mia  brilante!

Ju e dini që, ne jemi duke jetuar në kohë shumë mizore. Çdo gjë është duke u keqësuar, duke u prishur, duke u bërë e përshtatshme për të qenë  i pashpirt dhe i dashur. Por poezia vjen tek ne  si një ngushëllim miqësor, si ujë, si një dhuratë  shumë e thellë që vjen drejt nesh. Dhe çfarë është sinqerisht me vlerë dhe e ndershme për të parë është ky simbol i përgjithshëm i kalit fluturues “Pegasi”, që  ka si qëllim  drejtimin në lidhje  me qiejtë, që synon në drejtim të dritave që dëshiron t’i bashkëngjisë vetvetes drejt dritave që  sjellin dritat në tokë.

Dhe çfarë unë duhet të them se këtë speciale të veçantë shqiptare? Simboli poetik është forca që unë sinqerisht shikoj midis syve, përcaktimi që është i caktuar midis syve  kali njëbrirwsh  i pafajshëm, i cili është bërë një kalë shumë i forte. Shpejtësia e kalit që është  e përmbajtur në një diçka  të brendshme, të padukshme, dem i zjarrtë, trup dimensional, i cili mban një top të bardhë të aktivitetit shpirtëror dhe zjarr mbi të,  që është përcaktuar për të kalëruar, për të orientuar vetveten në këtë botë. Çfarë është universalizmi, nëse unë nuk mund të mos ta  përqafoja zemrën time në një poemë të vogël?! Çfarë është një poemë e vogël, nëse nuk  mund të shpreh të vërtetën, të cilën unë ndiej brenda meje atë se çfarë është e vërteta, nëse nuk mund të qetësoj vuajtjen nga një vuajtje shoqërore e të qenurit e tillë, e cila  është duke u ndeshur  për t’u lartësuar në drejtim të sipërfaqes. Çdokush ka një shpirt: një njeri, një pemë, një lule, mali; deti ka një shpirt. Vendi dhe një komb i tërë ka një shpirt. Kjo botë në vetvete është shumë e madhe, shpirt i palimituar   dhe çdo gjë në këtë tokë i përket kësaj përjetësie, shpirtit të bukur. Mund që ju gjithmonë të keni lule të çelura, përherë të bukura dhe të këndshme në zemrën tuaj Shqipëri.  Mund që ju të keni gjithmonë tradita folkloresh në prezencën (ekzistencën) tuaj: letërsi, muzikë, kërcime, piktura, skulpturë, arkitekturë, teatër. Mund që edukimi, shkenca dhe kërkimet të arrijnë të realizojnë një kulm të lartë  në  vendin tuaj. Mund që procedurat demokratike të ngrenë vendin tuaj. Mund që ju të bëheni të fortë financiarisht dhe të pavarur. Mund që gjithë vendet e Ballkanit të kenë marrëdhënie miqësore dhe paqe midis tyre. Mund që ne të gjithë të gëzojmë  prosperitet  dhe paqe midis nesh, Shqipëri. Mund që ju të mblidheni, të ktheni pas dhjetë  fëmijë të emigrantëve tuaj, nipër e mbesa të shpërndara në të gjithë qoshet e botës. Mund që familjet të gjejnë prosperitetin  në shtëpitë e tyre përsëri. Mund që të gjithë njerëzit të bëhen  sërish të lumtur në vendin e tyre. Dhe përballë kësaj thirrje  të shenjtë, çfarë unë mund të bëj? Çfarë unë mund të them? Përballë tingujve të shenjtë të Mëmës, që është duke thirrur fëmijët e saj, unë tashmë dëgjoj dhe shikoj. Unë një poete i vogël.

Mund që Zoti të jetë me ju. Faleminderit juve që më dëgjuat mua!

Përktheu nga anglishtja  e shqipëroi Aleksandra Shabani W.P.S, UPLI

Anton Gojçaj

Poezia shqipe në Mal të Zi

Një veshul i vogël nga pjergulla shqipe

Në vreshtën e pafund të artit poetik, poezia, të cilën  e shkruajnë dhe botojnë shqiptarët  në Malin e Zi, është një kalavesh i vogël në pjergullën e poezisë shqipe. Historia thotë se, trevat ku jetojnë shqiptarët në Malin e Zi të sotëm, ishin të banuara nga fise ilire mijëra vjet më parë, mirëpo, librat e parë të poezisë së shkruar shqipe në ato treva u botuan vetëm në çerekun e fundit të shekullit XX.

Disa  krijues, të lindur atje, botuan vepra  letrare disa decenie më herët, por ata këtë e bënë në Tiranë, Prishtinë, apo gjetiu. Të tillë janë Nikollë Ivanaj, Esad Mekuli, Nol Berisha e ndonjë tjetër.

Zhvillimin e poezisë shqipe në Malin e Zi e ndihmoi shumë revista për letërsi dhe kulturë “Koha”, e cila doli në Podgoricë për rreth dhjetë vite (1978-1989). Në kuadrin e bibliotekës së kësaj reviste u botuan librat e parë poetikë në republikën e atëhershme jugosllave. Autorë ishin Nol Berisha, Ibrahim Berjashi, Idriz Ulaj (më  1981), Anton Berishaj (1986)...

Një grup tjetër poetësh janë të lindur në Malin e Zi, e vizitojnë shpesh vendlindjen dhe rregullisht marrin pjesë në evenimentet kulturore atje, por jetojnë, krijojnë dhe botojnë në vende të tjera, si p.sh. Basri  Çapriqi, Idriz Ulaj etj. në Prishtinë, Ndue (Nokë) Sinishtaj në Zvicër e ndonjë tjetër.

Anton Berishaj në vitin 1986 e botoi në Podgoricë vëllimin “Lule mëngjesi”, të cilit në Prishtinë iu nda çmimi “Hivzi Sulejmani”, si libri më i mirë debutues për atë vit në gjuhën shqipe në Jugosllavi. Një studiues bashkëkohor, njëzet vjet më vonë, për të shkruan: “Poezia e tij është një poezi e nivelit të lartë artistik me një gjuhë specifike dhe me një figuracion tejet origjinal”. Por ky libër dhe këto poezi, të shkruara nga një poet, që atë kohë, sapo kishte dalë nga bankat e gjimnazit, nuk u bënë objekt i vështrimeve apo kritikave dhe studimeve mbi poezinë e sotme, lëre më që ndonjë varg të përfaqësohet në ndonjërën prej antologjive të ndryshme të poezisë shqipe bashkëkohore. Ky është një argument se poezia shqipe në Malin e  Zi nuk njihet sa duhet në metropolat e kulturës shqiptare.

Pozita e poetëve shqiptarë në mini-shtetin buzë Adriatikut është më e vështirë edhe për faktin se komuniteti shqiptar, pra edhe numri i lexuesve, atje është i vogël (krahasuar me vendet e tjera të Ballkanit). Megjithkëtë, njësoj si në viset e tjera shqiptare dhe si në cilindo vend të botës pavarësisht nga gjuha dhe etnia, në Malin e Zi krahas poezisë, që shkruhet në gjuhët sllave dhe që ka një status paksa më të mirë, sepse gëzon një përkrahje dosido nga institucionet e vendit, (artin vërtet nuk e krijojnë institucionet, por e promovojnë gjithsesi), shkruhet dhe botohet edhe poezia në gjuhën shqipe. Janë disa dhjetëra përmbledhje poezish, të botuara nga ArtClubi i Ulqinit, ILLYRICUMI  i Tuzit, apo botime të vetë autorëve (samizdat). Në Ulqin ekziston një manifestim i përvitshëm poetik, që tashmë është bërë tradicional dhe i njohur edhe në rrafshin kombëtar, “Kalimerja poetike”.

Ndër poetët që aktualisht jetojnë dhe krijojnë në Malin e Zi dallohen: Ibrahim Berjashi, Haxhi Shabani, Lumnije Hoxha, Hajredin Kovaçi, Jaho Kollari, Rrok Berishaj, Nikollë Berishaj, Anton Gjuravçaj, Zef Gjuravçaj, Rrok Gjolaj, Anton Gojçaj, Hajro Ulqinaku (ky i fundit shkruan kryesisht për fëmijë) etj. Për nga numri janë shumë më pak sesa poetët e Shqipërisë, të Kosovës apo ata nga  Maqedonia, por në mjeshtëri, në ndjeshmëri, në stilin poetik ka larmitet. 

Çfarë mund të thuhet për këtë (apo këto) poezi? Një pjesë e mirë reflekton pulsimet dhe motivet e poezisë shqipe të Kosovës. Ajo mund të cilësohet si etnocentrike përnga tematika, që mund të kuptohet më mirë, kur kihet parasysh konteksti socio-politik e socio-kulturor, ku dhe kur ajo zhvillohet. Në aspektin stilistik mbizotëron teknika e shprehjes së rrudhur, të stisur, deri në bërthamat kuptimore (çlirimi nga çdo tepricë), por ka edhe autorë, që kultivojnë një stil kolokvial me shkallë më të lartë komunikueshmërie.  Figuracioni është shpesh konvencional, por aty-këtu ka gjetje befasuese, origjinale. Ana muzikore, bukurtingëlluese sikur qëllimisht flijohet në favor të metaforikës vështirë të zbërthyeshme, me elemente gnomike, enigmatike, mistike... dhe një ironi e kultivuar, e kontrolluar, por e thellë deri në dhimbje.

Një vërejtje që mund t’i bëhet një pjese të kësaj poezie është se përmbajtjes i kushtohet pak më shumë kujdes sesa formës, por jo gjithmonë dhe jo nga të gjithë. 

Një vlerësim afirmativ ndërkaq  do të ishte se, poezia më e mirë shqipe në Malin e Zi ka marrë diçka nga lartësia e alpeve shqiptare dhe po ashtu diçka  nga koloriti i Adriatikut, një gërshetim ky, që mundëson horizonte të gjera të të menduarit dhe ndjenja të thella, si dhe fluturime të rrezikshme, por të bukura në qiejt e imagjinatës.

Për të mos shkaktuar një keqkuptim, ajo që dua të them, si përfundim, është se poezia shqipe në Malin e Zi, ndoshta nuk pëlcet nga vlerat antologjike, por as shpërfilljen totale nuk e meriton. 

Nehas SOPAJ

POEZIA BASHKËKOHORE

1. Definicioni i poezisë

Që nga lashtësia, poezia është emëruar një pro­dhim i shpirtit, një nga vibrimet e paqarta që njeriut i vjen nga brenda si zë i brendshëm i tij, prandaj ajo është një nga pro­dhimet shpirtërore polivalente që objektivisht në fizikusin e saj nuk është lëndë që ia kënaq barkun, por shpirtin e njeriut pa të cilin nuk mund të paramendohet ekzis­timi. Ndër qindra mijëra definicionet ç’është poezia, një formulim që më ka rënë ta lexoj: poezia është një fllad që vjen dhe shkon, për shumë arsye fascinon për fluitetin dhe ezoterizmin që përmban fara e saj. Në rrafshin e mendi­mit diskuziv, poezia është një art kohor (G. Hegel), prodhim i men­djes, i arsyes dhe i shqisës së ndie­sive, të cilat e nënkup­tojnë konceptin realist si pro­dhim i shpirtit, ndjenjës subjektive si dhe të shqisës ireale që do ta nënkuptonte konceptin idealist të saj. Duke qenë pra një prodhim shpirtëror, poezia ballafaqohet me koncepte të tjera që në substan­cën e vet atakon çësht­je terminologjike, kurse nëpër periudha të caktua­ra ko­ho­re, dominon si nomenklaturë me idio­ma të një terminologjie të posaçme. Dhe, thuhet shpesh, po­e­zia është një krijim mendor dhe shpirtëror që për substancë të vet të materializimit e ka fjalën, fjalën e zgjedhur, fjalën me peshë artistike dhe kur thuhet kë­shtu, diver­gjen­cat konceptuale zënë fill që në start, në konceptin realist ose në konceptin idealist dhe që këtu, ekzis­tojnë mendime të ndry­shme rreth të njëjtit problem. Është i njohur idealizmi i Platonit, i kun­dërt me konceptin real - materialist të Aristotelit, nxënësit të tij. Që këtu, diver­gjencat koncep­tuale rreth poezisë, në subs­tancën e saj shkencore, të shpeshtën në mënyrë të për­kryer nxje­rrin në shesh fakte relevante mate­matikisht të ekza­minuara si argumente të qëndrueshme për të dy anët, edhe pse ato mund të qëndrojnë ballë njëra-tjetrës. Fjala e zgje­dhur artistike që përbën shtyllën e artit letrar, bën gara me shpirtin e njeriut, me vlerën e poezisë, me kualitetin dhe fuqinë e saj që disponon dhe ajo u reziston trys­nive të kohërave duke hyrë në gara me artet e tjera. Duke qenë e këtillë, prej shtysave eksklu­zivisht real-materia­liste deri te ato ideal-imagjinare, poezia har­mo­ninë e vet e gjen në konceptet siç janë zgjedhja e gjuhës, zgjedhja e fjalës dhe zgjedhja e ngjyrës së zërit poe­tik. Leximi është shkak-pasoja e ekzistimit të poezisë. Sa më tepër lexon dhe përso­set gjatë leximit, lexuesi ngritet në nivel të recepientit aktiv, të denjë për t’i dalluar shtresimet dhe nën­shtre­simet e tekstit poetik dhe ai do të dijë ta dallojë, njohë dhe iden­tifikojë një sferë të veçantë të tekstit artistik nga një sferë tjetër joar­tistike, dy sfera të ndryshme, të cilat mund të koek­zis­tojnë në tekstin letrar. Meqë karakteri i artit është evo­luitiv dhe si edhe çdo gjë tjetër gjatë evoluimit edhe konver­gohet, për lëndë të pastër artistike mund të merret edhe shtre­sa artistike gjuhë­sore që sjell risi të vërtetë dhe ajo epoka­lisht është veri­fikuar nga koha (p. sh. lirika antike), kurse e gjithë ajo që si vlerë është tejkaluar, në të vërtetë nuk merret si e tillë. Kjo shtresë joartistike i rri dhunshëm si “mish i egër” materies artistike dhe roli i fuqisë së mjeshtrit poetik (subjektit krijues), poetit, është që për­mes talentit të tij, ta purifikojë gjuhën poetike nga elementet joartistike, të jetë filtrues i mirë i elementeve të këtilla joar­tistike, dhe si i tillë, me një fuqi të brendshme artistike (me mjeshtri dhe talent) ai ta bëjë lexuesin të shar­mohet me të vërtetën artis­tike (reale dhe imagjinare) me të vërtetën reale jetësore. Në “grackën” e lëndës joartistike mund të sharmo­hen, zakonisht lexuesit e rinj për nga mosha, të cilët akoma nuk janë ngritur në nivel të lexuesit me shije dhe me dije të mjaftueshme letrare dhe sidomos lexuesit (të rinj e të vjetër) që letërsinë e lexojnë me tezë ose lexuesit dogmatik, që në mënyrë para­prake në horizontin e vet të pritjes, e kanë ngri­tur kallupin teorik në të cilin ad hoc presin katarsën para­prake të leximit. Leximi, sikundër di­het, përjeto­het si akt i një “solem­niteti” të rrallë, një diçka si shkallë e veçantë e krea­tivitetit, një si lexim maksimalisht spirituoz dhe inti­mist, në të cilin ai, leximi, është më i fryt­shmi, më pro­duktivi dhe në të, jo rastësisht, ne mund të flasim për një “katarsë“ të veçantë të leximit. E mira dhe e keqja, dy kategori absolute të gjera estetike njerëzore, të zbritu­ra në rrafsh të lirikës, në poezinë shqipe përgjithësisht komunikojnë me gjuhë konkrete dhe ab­st­rakte, me nëntekst dhe me heterogje­nitet të for­mave dhe të traj­tave të ndryshme lirike. Ndry­she nga fusha tematike e preo­kupimeve të kri­ju­e­sëve të lirikës së pastër botërore, te të cilët prijnë dhe dominoj­në fusha te­matike dhe preokupime thjesht intimiste, në poezinë shqipe pothuaj përherë temat dhe pre­okupimet e brendshme reflek­tojnë botën e jashtme, gjegjë­sisht botën e madhe të totali­tetit që në veprën letrare reflek­tojnë eksterierin. Në lirikën e pastër shqipe, edhe në rastet e eksk­lu­zivitetit ekstrem, që­llim­shmëria nuk humbet, por ajo identi­fikohet edhe nga nuk­­leusi i stilemës më të imët, mikrosti­lemës së ngjyrosur, e deri te hartimet më formaliste të mu­nd­shme. Në këtë as­pekt, lirika shqipe ësh­të shumë më pak formaliste (në qoftë se fjala forma­liste këtu shpreh qëllim­shmërinë) se sa ajo botërorja. Qëllim­sh­mëria e lirikës së pastër shqipe kuptohet në raportet e njo­hura autor, vepër dhe lexues, dhe ajo shpre­het si vijon:

1. Diskrepanca e qëllimit të autorit dhe horizontit të pri­tjes së lexuesit,

2. Diskrepanca e qëllimit të autorit dhe shkallës së re­cep­­tivitetit të veprës, dhe

3. Diskrepanca e qëllimit të autorit dhe normës estetike sho­qërore të epokës së caktuar.

Pasi krijohet lexuesi i kultivuar, pasi lexuesi i kultivuar vihet në korrent me atmosferën kriju­ese kur krijuesit lirisht mund t’i shqiptojnë mendimet e tyre dhe pasi është vënë interferenca, “në trekëndëshin autor - vepër - opinion, ky i fundit, nuk është faktor indiferent  në varganin e reagimeve të rastit, por paraqet energjinë që krijon his­torinë“ (H. R. Jaus). Lexuesi ose recepienti, në kohën tonë të shpe­shtën është faktor i rëndësishëm dhe vlera e tij nga­njëherë bëhet e njëjtë me vlerën e autorit dhe me veprën letrare, sepse në rrethana të sotme, duke qenë qenie me inte­lekt, ai bash­këpunon me autorin dhe veprën letrare, kurse vepra një produkt intelektualizmi, me botimin e saj, fillon jetën e vet nga faktorët prodhues të saj. Pra me krijimin e lexuesit që kooperon me krijuesin, vepra letrare i nënsh­trohet kie­rar­kisë së vlerësimit, kurse roli i lexuesit bëhet pothuaj i barabartë me autorin. Duke u inkuadruar në këtë trekëndësh, lexuesi prandaj në njëfarë mënyre është shumë i rëndësishëm, kurse në ndonjë rast, ai mund të jetë edhe koautor i veprës, që këtu ai mund të jetë vlerë­suesi më i mirë që në mënyrë të tërthortë ndikon në botën e bren­dshme të autorit të veprës letrare, e ndo­njëherë madje edhe në vetëdijen e tij në vetë veprën letrare. Duke e koncipuar si një ndër tre faktorët krye­sorë të veprës letrare, lexuesi e ka peshën e faktorit historik të veprës letrare dhe ai mund ta vërë vulën e epokës së vet në të. Në jetën e një vepre të mirë letrare, ekzistojnë një mori argumentesh të zëshme dhe të pazëshme që rrezatojnë zërin e fshehtë të lexuesit në të duke filluar prej anagrameve, analeve dhe shkrimeve kritike rreth saj. Në epokën tonë, lexuesi ynë për herë të parë e merr rolin selektiv rreth artit të vërtetë poetik dhe nga “stolia” e keqe, ai në këtë trekëndësh autor - vepër - opinion, turrshëm mund të marrë epitetin e koautorit; nga një “stoli” e keqe, nga një subjekt i anshëm arrivist, mund të bëhet edhe koautor i mirfilltë, më autor se artefakti i quajtur autor. Duke qenë i shtresuar, lexuesi prandaj është i lloj­llojshëm: prej atij të pamësuarit me artefakte e deri te ai i cili mirëfilli mund të jetë larg autorit dhe te ai i cili i ndihmon autorit në procesin krijues. Lexuesi i mirë në rolin e re­ceptuesit selektiv ose lexuesi i shijes së mirë, është kri­tiku më i mirë i veprës letrare; ai, duke i njohur katego­ritë e vër­teta të artit poetik, në vetëdijen e formuar estetike lëre që s’lodhet me shtypin e verdhë, shun­din bulevardesk dhe vle­rat e dyshimta të trivi­alitetit tonë të përditshëm, por ai di t’i identifikojë saktë veprat e mirëfillta artistike dhe autorët e mirfilltë letrarë.

2. Ç’e bën poezinë bashkëkohore

Poezia, mbretëresha e të gjitha arteve, siç e kanë pagëzuar, në kohë të sotme shkruhet me të madhe. Hipoteza se do të vijë një kohë kur poezinë do ta shkruajnë të gjithë, në ditët tona sikur po bëhet realitet. Shpirti i pangopshëm për liri te krijuesi, lëndimi i dinjitetit të tij, shpirtërat e helmuar nga shtrëngesat dhe ndrydhjet e kohës që u bëhen, e lindin poetin, subjektin që programon një botë tjetër, më të lumtur që e lind atë, mbretëreshën e të gjitha arteve - poezinë. Poezinë e mirëfilltë, e krijojnë krijues të rrallë që madhështinë e tyre nuk është e thënë që patjetër ta arrijnë në kohë të bashkëkohësisë (në kohën kur jeton krijuesi dhe lexuesi). Kështu, hipoteza se një ditë të gjithë do ta “pushtojnë“ atë, mbretëreshën e arteve, është e pavërtetë. Koha jonë ngërthen një kapërcyell botëkuptimesh të trashëguara me dogma, ligje, sanksione e pranga për njerëzit. Ky është në kapërcyell i çlirimit të shpirtit nga robëria e madhe të trashëguar nga të jetuarit nën shtrëngesa që nga Mesjeta e këtej. Koha jonë prandaj është në kapërcyell drejt ardhmërisë më të lumtur duke ndryshuar botëkuptimet që t’i thyejë konvencat e trashëguara shoqërore – politike dhe ideologjike dhe është në hop të këtyre ndryshimeve. Prandaj, shpirtërat e mëdhenj e të shqetësuar poetikë, siç janë S. Esenini, F. G. Lorka, R. Alberti, L. Poradeci, P. Neruda e shumë e shumë krijues të tjerë, me veprat e tyre mëtojnë ta përshndërrojnë zërin e tyre poetik në një zë paralajmërues të këtyre thyerjeve të konvencave. Në çdo kohë, poezia është ajo që më e para i then konvencat e kohës duke u bërë zëdhënëse e epokës, një zë që bën kushtrimin e kohës duke u shndërruar në një mishërim estetik të të jetuarit më civilizues të kohës. Në letërsinë bashkëkohore shqipe poezia zhvillohet, moderohet dhe përkryhet përafërsisht një rruge të njëjtë si edhe në të gjitha letërsitë e kombeve të ndryshme të botës. Me termin poezi nënkuptojmë produksion poetik që krijohet në trajtë lirike; kjo është poezia lirike, poezi liriko – epike dhe përgjithësisht poezia e quajtur vjershë me kuptimin tradicional të fjalës. Nocionet vjershë, poemë ose vargje të lira, në terminologjinë e kritikës së sotme i gjejmë të përdorura me nocionet poezi lirike, poemë lirike ose cikël poetik, që më vete ngërthejnë edhe dallimet e strukturimit të brendshëm artistik të poezisë. Sot në epokën tonë, brenda një krijimi artistik poetik nuk diskutohet më për vargun e lirë dhe vargun e lidhur, sepse në lirikën e sotme as që ekziston më vargu i lidhur me rimë e me ritëm të caktuar, hiq rastet e rralla kur krijues të caktuar vazhdojnë ta krijojnë poezinë klasike, sepse e tërë poezia shkruhet në varg të lirë. Brenda poezisë së sotme pastaj hiqen shenjat e interpikcionit si element i dallimit nga poezia tradicionale, kurse i tërë teksti poetik (një poezi, një cikël poetik apo i tërë libri poetik), është pa shenja të pikësimit, duke u çmuar si formë tradicionale të shprehjes poetike. Në aspektin tematik e motivor, pothuaj deri në minimum eliminohet elementi i rrëfimit përballë ndjenjave të cilat shqiptohen pa kurrfarë ngarkese normative. Poezia bashkëkohore shqipe për nga ndërtimi variron dukshëm nga krijuesi në krijues, varësisht nga prirja individuale. Në poezinë e F. Arapit, D. Agollit, I. Kadaresë etj. për shembull, vargu dhe ideja e shkrimtarit janë të kuptueshme dhe të qarta, prandaj ne sot për poezinë e tillë themi se ajo i takon poezisë së modernizmit ekstrovert sepse komunikimi i poetit me lexuesin është i hapur dhe pa pengesa; në poezinë e K. Trebeshinës, A. Podrimes, F. Reshpjes etj., ligjërimi poetik është më i vështirësuar, i rëndë dhe me pengesa, prandaj themi se poezia e tillë është poezi moderne introverte; ndërkaq në poezitë e M. Camajt, sidomos ato të pjekurisë së tij etj., vargu është i mbyllur dhe komunikimi i poetit me lexuesin është pothuaj i pamundshëm dhe i pakapshëm, prandaj themi se kjo poezi është poezi e një modernizmi të abstraguar. Nga vjershat lirike, poemat dhe poemat epike, diksioni ligjëri­mor i poezisë kërcen për një shkallë më të lartë dhe lexuesi mezi i heton hallkat tematike të “rrëfimit” të subjektit lirik. Është fare e natyrshme që ky “kërcim” të mos bëhet aty për aty: poezisë lirike i paraprijnë librat e shenjtë, më saktë, në Psalmat e Davidit ku ekzis­ton një abstraksion i lartë dhe një estetizim lirik dhe poetët me kënaqësi mësojnë prej tyre. Në lirikën shqipe përshndërrohet vokabulari ligjërimor, radhiten figu­rat gju­hë­­­sore prej krahasimeve, simboleve, alegorive dhe me­ta­forave të lehta dhe të kapshme për çdo lexues në figura më të arrira, estetikisht dhe mjeshtërisht të përpu­nuara më bu­k­ur, duke u përpunuar me një shije më të hollë, që tin­gëllojnë si zëra të ndryshëm, të brendshëm e që dalin the­llë nga brendia e gjeniut krijues të akëcilit autor ndryshe - ndryshe. Paraqitja e Mi­gjenit në fushë të letërsisë shqipe me vargun e lirë dhe me revoltën sociale, që sillte risi në planin artistik në letërsinë shqipe, vargu i tij i lirë në fakt do të jetë një ako­modim i ri i strukturës së re të lirikës shqipe në krijimin e vetëdijes estetike të lexuesit shqiptar. Poezia e M. Camajt e kuptueshme në dy vëllimet e tij të para poetike, më vonë do të përjetojë një ristruktuim gju­hësor të metamor­fozuar në nivel të një abstraksioni të lartë. Në vitet `60 në letërsinë shqipe, krahas I. Kadaresë, do të radhitet një brez i tërë poetësh, si B. Xhaferi, Z. Zorba, F. Reshpja, A. Shkreli, M. Hanxhari, A. Podrimja, Rr. Dedaj etj., të cilët kush më pak e kush më shumë, në vokacionin e tyre lirik do të jenë hermetikë. Mirëpo, vetëm në vitet `70, atje ku gjendet djepi i letërsisë së mirëfilltë, pothuaj të gjithë krijuesit shqiptarë në Kosovë dhe Maqedoni e krijo­nin këtë lirikë: kush me më shumë e kush me më pak sukses, sipas një rregulli të pashkruar, dëshmoheshin si individualite të krijuesëve shembullorë. Lirika shqi­pe, kështu duke e modernizuar nive­lin e një abstrak­sioni gjuhësor, pothuaj tërësisht kishte kër­cyer nga shtrati i shprehjes së thjeshtë në nivel të një shprehjeje që po e thyente me të madhe traditën e shkrimit shqip.

3. Poezia + lexuesi - koekzistenca

Nga vjershat lirike, poemat dhe poemat epike, diksioni ligjëri­mor i poezisë kërcen për një shkallë më të lartë dhe lexuesi mezi i heton hallkat tematike të “rrëfimit” të subjektit lirik. Është fare e natyrshme që ky “kërcim” të mos bëhet aty për aty: herme­tizmit lirik i paraprijnë librat e shenjtë, më saktë, në psalmat e Davidit ku ekzis­ton një abstraksion i lartë dhe një estetizim i subjektit lirik. E kësaj natyre është edhe poezia e P. Budit e cila është një shembull tipik i një abstra­ksioni hermetik, kështu që bazat e hermetizmit lirik në letërsinë shqi­pe gjenden në traditën e saj të hershme. Në poemat e J. De Radës ekziston një sistem ligjërimor sub­jektiv-objektiv, që më vete ngërthen një shkallë të lartë estetik, e cila s’mund të shpjegohet ndryshe veëse si një her­metizëm semantik, gjithashtu. Në poezitë e dy vëllimeve të fundit të Asdrenit “Psa­l­me murgu” dhe “Krutan i mërgu­ar” dhe në përmb­ledhjet me poezi të L. Poradecit “Vallja e yje­ve” dhe “Ylli në zemër” gjuha e përkryer sim­bolike kër­cen nga poezia tradi­cionale deskriptive. Në lirikën shqipe për­shndërrohet vokabulari ligjërimor, radhiten figu­rat gju­hë­­­sore prej atyre kraha­simeve, simboleve, alegorive dhe me­ta­forave të lehta dhe të kapshme për çdo lexues në figura më të arrira, estetikisht dhe mjeshtërisht të përpu­nuara më bu­k­ur, duke u përpunuar me një shije më të hollë, që tin­gëllojnë si zëra të ndry­shëm, të brendshëm, që dalin the­llë nga brendia e gjeniut krijues të akëcilit autor ndryshe - ndryshe. Paraqitja e Mi­gjenit në fushë të letërsisë shqipe me vargun e lirë dhe me revoltën sociale, që sillte risi në planin artistik të letërsisë shqipe, vetëm e shtonte “arse­na­lin” e vetëdijes estetike të letërsisë shqipe; vargu i tij i lirë në fakt do të jetë një ako­modim i ri i strukturës së re gjuhësore të lirikës shqipe në krijimin e vetëdijes estetike të lexuesit shqiptar. Poezia e M. Camajt e kuptueshme në dy vëllimet e tij të para poetike, më vonë do të përjetojë një ristruktuim gju­hësor të metamor­fozuar në nivel të një abstraksioni të lartë. Le ta marrim për shembull figurën e buellit, një figurë e lashtë mitike shqip­tare, të për­punuar artistikisht në nivel të një lirike të një her­metizmi të lartë. Në vitet `60 në letërsinë shqipe, krahas I. Kadaresë do të radhitet një brez i tërë poetësh si B. Xhaferri, Zef Zorba, F. Reshpja, A. Shkreli, A. Pod­rimja, Rr. Dedaj e tj, të cilët kush më pak e kush më shumë, në vokacionin e tyre lirik do të jenë hermetikë. Mirëpo, vetëm në vitet `70, atje ku gjendet djepi i letër­sisë së mirëfilltë hermetike, pothuaj të gjithë krijuesit shqiptarë në Kosovë dhe Maqedoni e krijo­nin lirikën hermetike, kush me më shumë e kush me më pak sukses dhe sipas një rregulli të pashkruar, disa prej tyre she­mbëllenin me individualitete të dëshmuara. Lirika shqi­pe, kështu duke e modernizuar nive­lin e një abstrak­sioni gju­hësor, pothuaj tërësisht kishte kër­cyer nga shtrati i shprehjes së thjeshtë në nivel të një shprehjeje që po e thyente me të madhe traditën e shkrimit shqip.

            4. Poezia dhe interpretimi i saj

Çështja e inter­pre­timit të lirikës, është një ndër çështjet “e gjalla” që e ka shqetësuar dhe e shqetëson përherë lexuesin dhe opinionin tonë, dhe si e tillë, kjo çështje lëviz prej për­qafimit me da­shuri deri te refuzimi i saj më i skajshëm i mundshëm. Në rrafshin e shkrimeve diskurzive rreth in­terpre­ti­mit, është ngri­­­tur një mur bindjesh e mosbindjesh gjer në spekulime, dhe si edhe shumë çështje teorike letrare rrëshqitëse, ai që do të ngelë i polarizuar përherë, do të jenë animet pro ose kundër interpretimit. Po të vësh­trohet nga rrafshi empirik, çështja e interpre­timit të lirikës shqip­tare mund të shihet nga disa kënde: në kritikën e sotme shqiptare problemi pro ose kun­dër in­terpretimit, mund të presupozojë bindje të ndry­sh­me të shkollave letrare, prirje indivi­du­ale të krijuesë­ve të ndry­shëm dhe përgjithësisht të kulturës sonë letrare, në të cilat është shkruar letërsia e sotme: të letërsisë së realiz­mit soci­alist, të realizmit dhe të modernizmit. Është fare e lehtë të “gju­het” animi i ithtarëve të krijuesëve soc-realistë, të cilët apriori do të jenë pro interpretimit, sikundër është lehtë të “vidhet” mendimi contra i moder­nistëve (të cilët, në kohë të komu­nizmit, hapjen e këtillë e merrnin një hap për në burg që mund t’ua bënte kritika alias policia letrare e kohës), mu sikundër nuk mund të dihet “indolenca” në mes, e realistëve. Më i kapshëm, do të mund të ishte një qëndrim neutral në mes (konformist, do të revoltohej lexuesi ynë?) në fushë të supozimeve tona të lira, që, le të supozojmë, mund ta mbaj­në krijuesit e realizmit, të cilët (të themi), mbahen as­nja­nës në këto dy anime, për dhe kundër inter­pretimit. Marrë në për­gjithësi, në historinë e artit, interpre­timi i letërsisë është një punë e palavd dhe me rrezik, kurse pozita e interpretuesit është pozitë e njeriut i gjetur në mes dy e më tepër zjarreve: duke marrur veprën nga krijuesi dhe duke e shpënë atë te lexuesi, është rrezik që atij në vend të asaj që e ka thënë krijuesi, ta shtre­mbërojë, ta thotë keq atë ose ta thotë të kundërtën e autorit, sa që në vend që të flasë për të vërtetën artistike të veprës dhe të autorit, mund të hedhë në dritë injorancën e tij. Mendimi i njohur i Volterit se poezisë së vërtetë s’i duhet kurrfarë avokati, sikur e mbë­sh­tet tezën kundër interpre­timit. Studiuesja e njohur Suzan Zontag në punimin e saj “Kundër intepretimit”, flet për pastërtinë e këna­qësisë së parë të leximit të poezisë, për përjetimin mis­tik dhe sakral të saj. Valery dhe Elioti janë për inter­pretim, kurse E. Shtajger thotë: “Natyrisht, kemi frikë t’i afrohemi tepër veprës artistike. Nëse i afrohemi tepër, është rrezik që ajo të prishet”. Rilke ndan mendimin: “Kritika është e do­mos­doshme si edhe frymëmarrja”, krejt ndryshe nga her­me­tiku Montale: “Nëse çështja e poezisë reduktohet vetëm në kuptimë­sinë e saj, atëbotë poetët as që do ta shkruanin atë fare“. Një mendim pro e ndan Valery: “Çdo shkrim i cili nuk ka nevojë për interpretim, nuk është i mbathur aq sa të ngritet lart”, prandaj “shumica e lexuesëve, madje edhe të kul­tivuarit, s’hetojnë se hartimi poetik kërkon një stërvitje të shpirtit dhe dije kaq sa të kënaqesh prej saj”. Mendim skajshmërisht të kundërt shpreh Niçe duke thënë: “Këndo, mos fol” (Cituar nga Grup autorësh). Por, le të dalim nga terreni i supozimeve dhe le të konstatojmë se çështja e interpretimit është një çështje fre­kuentabile në kritikën letrare shqip­tare dhe ajo lëre që është shkruar dhe do të shkruhet, por për disa lloje, zhan­re dhe tipa shkrimi ajo është e domosdoshme. Inter­pretimi i lirikës së pastër është i domosdoshëm mu si ësh­të i domos­doshëm uji për shuarjen e zjarrit.

5. Drejt poezisë së pastër

Poezia e pastër (fr. La poesie pure) - pa asnjë element ‘jopoetik’ (narrativ, didaktik, politik). Ajo nuk shpreh kurrfarë ideje të caktuar, por vepron si muzikë. Konceptin e p. p. e kanë zhvilluar simbolistët frengë - Bod­leri, Malarme, Valerye tj., të cilët e kanë huazuar nga E. A. Po. P. p. e kanë zhvilluar edhe poetët e tjerë jashtë Fran­cës, si Rilke, George dhe G. Benn në Gjermani, E. Paund në SHBA, hermetikët italianë (Bond, Tempeli, Unga­reti, Qua­zi­modo) etj. Përvoja dhe teoria e p. p., historikisht nënku­pton shprehjen e autonomisë burimore të poezisë, një ide, e cila është tejkaluar, por e cila nuk është braktisur asnjë­herë“. Përafërsisht me nocionin poezi e pastër, në Gjer­mani do të zhvillohet e ashtuquatura poezi absolute. Kon­cep­ti i saj, sipas nocionit, shpreh absolutiz­min poetik, fjalët që për­bëjnë “ekstraktin” artistik (p. sh. eksperi­mentimet poe­tike të G. Benn- it). Kjo është përpjekje që prej gjuhës së thjeshtë popullore, të krijohet një fenomen poetik që prej kategorive muzikore të fjalëve të krijohet një dukuri atrak­sion mu­zikor. Lirika e pastër është gjuhë e folur prozodike e Unit lirik, diskurs i tij dhe jo rrëfim i tij dhe as kallëzim për të; nga gjuha e folur lirika prandaj nuk mund të jetë çfarëdo qoftë gjuhe pos gjuha e rrëfyer e krijuesit të saj dhe këtu qëndron dallimi mes lirikës së pastër dhe prozodisë së vër­tetë: lirika e pastër qëndron në sistemin gjuhësor, në të asgjë që nuk mund të futet në sistem, nuk mund të pranohet si e tillë. Lirika e pastër qëndron në sferën mes logosit dhe non sensit të Unit të autorit; diçka si gjithëka që është thjesht artistike. Në siste­min e lirikës së pastër asgjë s’guxon të na befasojë ne si lexues: krijuesi i saj maksimalisht është për­pjeklur ta krijojë leksikun e zgjedhur poetic, i cili prej autorit në autor është autonom, burimor dhe rreshtimi i atij fondi leksikor në var­gun poetik, pos që “tingëllon si muzikë“, e ka idiomën e shenjës shprehëse të veçantisë. Asgjë s’guxon të na shqe­të­sojë, as edhe një fonemë e vetme, as edhe një stile­më e vet­me s’guxon të dalë nga ai sistem zinxhiror, për­ndry­she ne si si lexues do t’i njihnim ato oscilime si rrësh­qitje të atij sistemi. Në leksikun autonom të L. Poradecit asgjë s’është e ras­tësishme gjer në variantin final të akëcilës po­e­zi të tijën, në laboratoriumin krijues të autorit janë për­pu­nuar të gjitha fjalët dhe shprehjet poetike për të mbetur në fund poezia si këngë e vërtetë. Shprehja është stili i tij, stili i tij është hija e padukshme e figurës poetike, kurse në figurën autonome hija e shpirtit të tij. Disonimet “prozaike” të lirikës së pas­tër, në fakt nuk janë disonime; për t’u bërë sistem integral i stilit të poetit, krijues të caktuar në mënyrë mjeshtërore dinë ta krijojnë një diçka që Malhebre do ta quante “vallëzim gjatë të ecurit”, diçka që në fakt në ritmin e brendshëm të lirikës së pastër do të ishte një mekanizëm fjalë plus këngë, pra një meka­nizëm gjuhësoro-muzikor. Diso­nimet “prozai­ke” janë nga më të ndryshmet: në vjershat pa “subjekt”, d.m.th. në vjershat që mëtojnë të thonë diçka “më shumë” se ajo që i ka ngjarë subjektit krijues, një kaste a një entiteti, dhe në mungesë të storjes që do ta nënkup­tonte një zhanër tjetër letrar, poeti i kthehet evokimit dhe ele­menteve të caktuara të atij evokimi, që në fakt mund të jetë gjuhë specifike në gjuhën e përgjithshme të vjershës (një gjuhë në gjuhë, siç do të thoshim ndryshe), duke iu kthyer evokimit ose “godinës” specifike, të cilën e krijon përmes mekanizmave të tjera që atij i shkojnë për shtati. Disonimet “prozaike” e hapin një sferë të veçantë të lirikës, duke krijuar dy fara të mëdha të gjuhës poetike: të parën ekstralirike dhe të dytën prozo­lirike, dy farë gjuhësh që në­për lirika të caktuara dinë të krijohen si tipe të veçanta të lirikës së pastër. Një tip të veçantë të lirikës së këtillë mund të jenë aso hartimesh lirike, të cilat autori di të krijojë një sistem të veçantë ligjërimor të thënies lirike plus rrëfim. Një tip të dytë të lirikës mund të jetë thënie lirike plus fjalë e dramatizuar. Një tip të tretë mund ta bënte thënie lirike plus fjalë ese­istike. Intimisht çmoj se këto tipe të lirikës së pastër nuk janë vetëm eksperimentime gjuhësore dhe se “fa­mi­ljarizimi” i tyre në botën shpirtërore shqiptare, në pers­pek­tivë do të dëshmohen si rrugë drejt artit të mirëfilltë të përgjithshëm.

“MUROSJA E MIKES NËN RRAP DHE POETËT

                QË NUK IKIN NGA ATDHEU”

KALOSH ÇELIKU  W.P.S

Kyetar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptarë

FYROM MACEDONI

         Poezia është shprehje e artizmit poetik, lojë fjalësh, burimisht që kanë qëllim magjik, është thirrje hyjnore, arrin në qiell dhe hedh fuqinë e vet dhe bëhet e fuqishme duke pasur edhe shpirtin e tyre, Hyut Nuk është ajo e përshkrimeve, përkushtimeve prijësve të partisë, parullave të thata patetike. Rreth nesh çdo gjë është poezi: Toka, qielli, dita, nata, lindja, vdekja, ringjallja, rrugët, era, zogjtë, lumi…  Vetëm, duhet një sy i mprehtë për t’i hedhur në letër emocionet, idetë dhe imagjinata duhet shkrirë në indin poetik me mjeshtri të jashtëzakonshme.

        Dhe, novatorizmi, i cili i ka rrënjët te lirika popullore, që e ka tejkaluar pjesa më e fuqishme e poezisë shqipe, është lirika e dashurisë.  Dhe, jo rastësisht Lasgushi është poet i madh. Serembe, Frederik Rreshpja, Dritëro Agolli, Xhevahir Spahiu, Visar Zhiti, Pano Taçi, Skënder Rusi, Hida Halimi, Azem Shkreli, Mimoza Ahmeti, Gani Xhafolli, Adem Gajtani, Mirko Gashi, Radije Hoxha, Ledia Dushi,  etj.

        Poezia shqipe është lëruar dhe zhvilluar brenda kufijve politik: Shqipëri, Kosovë, IRJ e Maqedonisë, Mal i Zi dhe Diasporë. Dhe, për çudi, përderisa në Shqipëri ajo është lëruar përkrah poezisë patriotike edhe poezia e dashurisë, në Kosovë, Mal të Zi dhe IRJ e Maqedonisë është lëruar poezia patriotike. Realitet, që do të thotë se, një popull e manifeston atë që nuk e ka, i mungon me vite, liria. Risi në poezinë shqipe, sot është kombinimi i dashurisë me patriotizmin. Poetët që e lërojnë këtë lloj poezie numërohen në gishta. Megjithatë, kjo është poezia e ironisë, sarkazmës dhe protestës artistike.

        Motivet e poezisë erotike shqipe janë të njohura: besnikëria, tradhtia, ndarjet, xhelozia, malli, sëmundja nga dashuria, mirëpo edhe ëmbëlsia nga dashuria dhe bukuria e trupit të zhveshur. Është interesante se në rolin e subjektit lirik paraqitet në këto poezi, njësoj shpeshherë gruaja sikur edhe mashkulli. Për më tepër, në poezi është e përbashkët tema: jeta pas vdekjes. Ringjallja.. Dhe, raporti midis jetës dhe vdekjes. Edhe pse, në kohën e sotme ende vazhdon të shkruhet poezia patriotike, ku gjakohet pas lirisë dhe luftohet robëria. 

        Poezia shqipe në gjirin e vet e ka edhe tipin e poezisë profetike. Zakonisht, këtë lloj të poezisë e kanë shkruar poetë-profetë, që letërsia shqipe i ka pasur edhe para kohës së Romantizmit. Stili i përsosur dhe poetë që nuk kanë shkruar shumë për të kaluarën, po për të sotmen dhe të nesërmen. Vargu i kësaj poezie e ka luftuar hipokrizinë, koprracinë dhe grykësinë. Një spektër më i gjerë objektesh paraqitet në poezinë erotike, e cila dallohet fare lehtë nga poezia patriotike. Kështu që mjeshtëria e poetit shprehet me kërkimin e forcave të reja, përsosjen e figurave ekzistuese dhe të proceseve stilistike duke lejuar shtimin dhe zhvillimin e temave.

        Poezia erotike shqipe sot kërkon gjakun dhe shpirtin, që i ecin nëpër damarë. Një përzierje të së resë: dashurisë me patriotizmin dhe pornos me politikën. Gjuha e thjeshtë dhe me stilin e qartë, po të thellë duhet përsosur me imagjinatën e pasur dhe gjuhën e stolisur. Këndimi i poezisë të dy shtambave me verë dhe asaj erotike. Vdekjes dhe Lindjes. Ringjalljes…

         Dhe, për mua si poet, poezi e fuqishme është ajo që i qarkullon nëpër damarë gjak dhe shpirt, i ka rrënjët në poezinë popullore. Dhe, i japin gji tri Zana të maleve. Fuqi për luftë si Mujit dhe Halilit…

        Ikja nga parullat e thata, patetika patriotike është risi e plotë në poezinë shqipe, sikur është ruajtja dhe ndikimi i poezisë popullore. Poezia e mirë duhet të ketë edhe filozofinë jetësore plot figura poetike. Poeti duhet të di të hedhë farën në tokë pjellore, ashtu si bujku me hebet në krah drithin në ara, kështu që frutat e pjekur, poezitë të lulëzojnë në fushat tona, rrëzë maleve…

         Armë e fuqishme sot është lirika satirike, ku përqesh momente njerëzore, politikën me prijësit e tyre, madje edhe vetë fatin e një populli. Origjinaliteti i poetit të sotëm, fatkeqësisht ende është në kundërshtim me dukuritë imorale dhe idetë e kohës, në të cilën jeton brenda kufijve politikë.

        Poezia shqipe sa vjen e më shumë demokratizohet dhe misticizmi depërton në art. Poetët shqiptarë dashurinë e tyre ndaj lirisë e paraqesin me shprehje plot figura dhe me gjuhën erotike të lirikës së dashurisë. E zhveshin nga trupi ferexhen patetike dhe parullat e thata dhe i veshin tirqit me gajtanë e xhamadanin me sumbulla. Në poezinë e këtyre poetëve, nganjëherë është shumë vështirë të dallohet deri ku shkon alegoria e ku fillon shfaqja realiste. Vetë gjuha shqipe, gjuhë e poezisë ka disa veçori të saj poetike, e përshtatshme në paraqitjen e dy-tre dykuptimësive të vargut. Megjithatë, në këtë poezi ekziston edhe një rrezik stereotipash, sepse ajo bazohet në disa tema të përsëritura: dashuria, vera, bukuria. Që, poeti shqiptar i ka tejkaluar me sukses dhe pasuruar me Baba Tomorrin, Tyrben, Rrapin, Shtambat me verë, Cucen Boheme, Engjellin Grua, Djemnushën, Tri Zanat e malit. Nusen me peshterkë të kuqe, Tatën e Madhe, etj.

         Inspirimi i poetit shqiptar, është më i sinqertë dhe më i thellë duke u shërbyer me shprehje të larta poetike. Formën e një vargu mes legjendave, porosish dhe alegorish: Miken duke e murosur nën Rrap dhe duke ia lënë një gji jashtë për poetët që nuk ikin nga Atdheu…

        Tendencë kjo, për të krijuar një rrymë të re letrare me shumë vazhdues dhe përkrahës. Poeti i këtillë rebel është i gatshëm të rroket fytas edhe me Zonjën Vdekje. Ringjalljen. Lindjen. Robërinë. Lirinë. Shkurt, të ballafaqohet me misteriozen: dashurinë qiellore dhe tokësore.

        Rrezik për poetët e talentuar me dhunti nga Zoti, janë poetët e rrejshëm të oborreve të partive politike. Poetë pa talent, po të shkathët t’u vihen pas partive politike në pushtet, si dhelpra pas dashit, me shpresë se mos i bien udhës. Poetë të këtillë vetëm për një përdorim, letërsia shqipe ka me bollëk, sa kanë të hanë edhe qentë e rrugëve…

        Herët a vonë, këta poetë do të dështojnë në poezi. Rrugën do t’ia lëshojnë poetit-profet, lirikut me mendime të thella dhe me talent të madh vrojtues, kur është fjala për situatat e përgjithshme njerëzore, i cili ka qëndruar, në të vërtetë, mjaft indiferent kur është fjala për ngjarjet politike të kohës së tij.

         Vargu i sotëm luftarak, i këtyre poetëve rebelë, përjeton një lulëzim të ri të lirikës shqipe. I lëshuan istikamet, ferrat, gurët… Pusitë, tashti i vunë nën rrape… Shkolla… Universitete… Biblioteka… E nxorën vargun nga brezi. Poetë me shpirt krenar dhe të vetëdijshëm në paraqitjen e realitetit shoqëror, kështu që për këta poetë rebelë jeta e varur nga partitë politike është e huaj. Tentim ky, i komunizmit që tërë jetën e shoqërisë ta ketë nën kontroll. Hap i gabuar ideologjik me të cilin dështoi në parashikime. Tashti e kanë radhën partitë politike “demokratike”, shkaku se poetët bëhen edhe më të fuqishëm. Stili i tyre është sakrificë, ndjeshmëri e poetit dhe sinqeriteti. Përsëri do të vdesë dhe ringjallet, por kurrë nuk do t’u bie duarve dhe këndojë arritjeve të tyre demagogjike.

        Shkëputja nga format klasike poetike nuk qe proces që u bë lehtë, me vete mori edhe viktima. Nuk është punë e lehtë t’u ikësh ndikimeve nga letërsia ruse ( Shqipëri ) dhe sllave ( Kosovë. Mal i Zi e IRJ e Maqedonisë ).

        Poezia  shqipe moderne sot ka një rrezik nga poetët e oborrit të partive politike “demokratike”. Fatkeqësisht, falë Zotit, në përgjithësi janë poetë të dobët dhe pa talent. Megjithatë, poezia e ardhmërisë do të jetë poezia e verës dhe e dashurisë, që alegorikisht të paraqesë dashurinë hyjnore dhe dehjen e mistikëve

        Ardhmëria e poezisë shqipe qëndron në traditën e poezisë popullore, Rilindjes, duke u pasuruar me rrugë të reja, për të hipur në Baba Tomorr. Atdheun e perëndive. Tyrben, ku pihet vera, shkruhet poezia. Dhe, bëhet dashuri…